Foydali qazilmalarni boyitish jarayonlari

Konsentrаtsion stollаrning аfzаllik vа kаmchiliklаri 
Konsentratsion stolning afzalliklari: boyitishning yuqori 
samaradorligi, mineral zarrachalar ajralishini yaqqol kuzatish mumkinligi 
va uni darhol sozlash mumkinligi.
 
Stolning kamchiliklari: solishtirma ishlab chiqarish quvvatining 
pastligi, binoning katta maydonini egallashi, sinish oqibatida nisbatan tez-
tez ishdan chiqishi, hamma bo‘g‘imlarini sinchiklab sozlash kerakli 
hisoblanadi. 
Nаzоrаt uchun sаvоllаr: 
1.
Sеgrigаtsiya dеb nimаgа аytilаdi? 
2.
Cho‘ktirish mаshinаlаrining qаysi turlаrini bilаsiz? 
3.
Cho‘ktirish mаshinаlаrining аsоsiy pаrаmеtrlаri nimаdаn ibоrаt? 
4.
Minеrаl zаrrаlаrni kоnsеntrаtsiоn stоldа bоyitish nimаgа 
аsоslаngаn? 
5.
Kоnsеntrаtsiоn stоldа bоyitishdа minеrаl zаrrа qаndаy 
kuchlаrning tаsirigа uchrаydi? 
 
 
 
 

---

50 
2.5. Shlyuzlarda boyitish. Shlyuzlarning asosiy parametrlari, 
tuzilishi va ishlash tartibi. 
 
Shlyuzlarda boyitish. 
Sochma kon oltinli rudalarini, volfram, qalay 
va kamyob metallar rudalarini boyitishda shlyuz deb ataluvchi 
moslamadan foydalaniladi [1].
 
Shlyuz - to‘g‘ri burchak shakldagi qiya tarnovchadan iborat bo‘lib, 
uning tubiga trafaret yoki juni o‘sik mato (kiygiz, tuki o‘sik movut, g‘adir-
budir rezina va h.k.) to‘shaladi.
Trafaret sifatida yog‘och g‘o‘lalar, to‘rtburchak yoki dumaloq 
g‘o‘lalardan ko‘ndalang kesilgan yog‘ochlar ishlatilib, ma’lum oraliqda 
ko‘ndalang qatorlar bo‘ylab o‘rnatiladi. Shuningdek, metal trafaretlar ham 
ishlatiladi. Ular suvning uyurma (girdob) oqimini hosil qiladi, g‘adir-budir 
materialdan tayyorlangan qoplamalar esa shlyuzning tubi bo‘ylab 
harakatlanayotgan 
zarrachalarning 
qarshiligini 
oshiradi 
va 
quyi 
qatlamlarda suv harakatini pasaytiradi [1]. 
Trafaret va qoplamalar shlyuzlar ishining sifat ko‘rsatkichlarini 
belgilovchi muhim omil hisoblanadi. 
Trafaretlarning balandligi suv oqimi chuqurligidan katta bo‘lmasligi 
kerak, o‘z navbatida u boyitilayotgan mahsulot yirikligiga qarab tanlanadi. 
Odatda oqim chuqurligi boyitilayotgan mahsulotning eng katta zarrachasi 
o‘lchamidan 2-3 marta katta bo‘lishi kerak. 
Bo‘tana 
shlyuz 
bo‘ylab 
harakatlanganda 
zarrachalar 
aralashmasining zichligi va yirikligiga qarab ajralishi sodir bo‘ladi.
Avval shlyuz tubiga og‘ir minerallar cho‘kadi. Ular trafaretlar 
orasida yig‘iladi va g‘adir-budir yuzada ushlab qolinadi. Yirikroq valun va 
galkalar hamda yengil zarrachalar suv oqimi bilan shlyuzdan chiqib ketadi.
Vaqt o‘tishi bilan trafaretlar orasi va junli qoplama uyalari (ko‘zlari) 
da og‘ir mineral zarrachalari yig‘iladi. Yig‘ilib-yig‘ilib oxiri to‘liq to‘ladi 
va shlyuzga mahsulot berish to‘xtatiladi. Cho‘kkan mahsulot shlix 
deyiladi. Shlix ajratib olinadi.
Cho‘kmani ajratib olish jarayoni chayish deyiladi. Avval yuqori 
qatlamda qolgan yengil zarrachalarni ajratib olish uchun shlyuzga suv 
beriladi. Keyin suv berish to‘xtatiladi va trafaretni ajratib olishga 
kirishiladi. Bunda to‘plangan mahsulot suv bilan yaxshilab yuvib 
tushiriladi. 

---

51