Foydali qazilmalarni boyitish jarayonlari

 
Nаzоrаt uchun sаvоllаr: 
1.
Grаvitаtsiya usulidа bоyitishning mоhiyati nimаdаn ibоrаt? 
2.
Gidrоstаtik vа gidrоdinаmik jаrаyonlаr dеb nimаgа аytilаdi? 
3.
Cho‘ktirish usulidа bоyitishning mоhiyati nimаdаn ibоrаt? 
4.
Sеgrigаtsiya dеb nimаgа аytilаdi? 
 
 
2.4.
Qiya tеkislik bo‘ylаb hаrаkаtlаnаyotgаn suv оqimi 
yordаmidа bоyitish. 
 
Konsentrаtsion stoldа boyitishning mohiyati 
Konsentratsion stolda boyitish - mayda donachali mahsulotni 
gravitatsion usulda boyitishning eng ko‘p tarqalgan usuli. Konsentratsion 
stollar qalayli, volframli, kamyob metalli, oltinli va boshqa rudalarni 
boyitishda keng qo‘llaniladi.
 
Konsentratsion stolda boyitish mineral zarrachalarning zichligi va 
o‘lchamidagi farqga qarab qiya tekislik bo‘ylab harakatlanayotgan suv 
oqimi yordamida ajratishga asoslangan. Konsentratsion stolda samarali 
boyitishning eng asosiy sharti - rudani gidravlik klassifikatorlarda teng 
tushuvchi zarrachali sinflarga ajratishdir [1].
 
Konsentrаtsion stolning tuzilishi vа ishlаsh tаrtibi. 
SKM - 1 A 
turdagi konsentratsion stol trapetsiya shaklidagi yassi yuzadan iborat - bu 
yuza deka deyiladi. Deka romb yoki parallelogramm shaklida ham bo‘lishi 
mumkin. Deka yog‘ochdan yoki alyuminiydan tayyorlanib, ustidan 
linoleum, rezina, poliuretan va h.k. material bilan qoplanadi. Ular 
shuningdek, shishaplastdan ham tayyorlanadi. Dekaning yuzasida ingichka 
va uzun to‘siqlar o‘rnatiladi. Bu to‘siqlar yog‘och yoki rezinadan 

---

45 
tayyorlanadi. To‘siqlarning uzunligi va balandligi mahsulot beriluvchi 
tomonga qarab kamayib boradi. 
 
Konsentratsion stol unga ko‘ndalang o‘qi bo‘ylab yoki romb va 
parallelogrammning diаgonali bo‘ylab qaytarma-ilgarilama yo‘nalishda 
harakat beruvchi uzatmaga ulanadi. Deka tirsakli richagga mahkamlangan 
gildirakchali rolikka (konki) tayanadi. Mahsulot beriluvchi tarafda 
joylashgan uchta tirsakli richagni tyaga birlashtirib turadi [1]. 
Maxovik orqali stol yuzasiga uning harakatlanish yo‘nalishiga 
perpendikulyar ravishda uncha katta bo‘lmagan qiyalik berilishi mumkin. 
Stolning uzatmasi elektrodvigatel, tasmali uzatma, richagli-
ekssentrik mexanizmdan iborat bo‘lib, stol dekasi bilan tyaga orqali 
ulanadi. 
Dekaning mahsulot berilish tomonga yurish vaqtida (zadniy xod) 
dekaning tirgak va tayanchi orasida o‘rnatilgan prujina siqiladi, buning 
teskarisida esa (peredniy xod) prujina yoziladi va dekani oldinga itaradi. 
Prujinaning siqilish darajasi gayka bilan boshqariladi. 
Stol ishlayotgan paytda deka notekis harakatlanadi. Deka oldinga 
harakatlanganda uning tezligi asta-sekin ortadi, yurishning oxirida 
maksimumga yetadi, keyin esa 0 gacha keskin kamayadi [1]. 
Deka orqaga harakatlanayotganda uning tezligi maksimalgacha 
keskin ortadi, keyin esa sekin 0 gacha kamayadi.
Dastlabki mahsulot bo‘tana holida mahsulotni yuklash qutisiga 
beriladi. Suv esa yuqoridagi ariqchaga berilib, aylanuvchi parrakchalar 
orqali dekaning yuzasida tarqaladi.
Mineral zarrachalar aralashmasining stol dekasida ajralishi 
quyidagicha sodir bo‘ladi. Mahsulotni yuklash qutisidan stol yuzasiga 
tushuvchi mineral zarrachalar ikkita kuch ta’siriga uchraydi: bo‘ylama 
oquvchi suvning yuvuvchi kuchi va dekaning ilgarilama-qaytarma harakati 
natijasida sodir bo‘luvchi stol bo‘ylab harakat qiluvchi inersiya kuchi. 
Dekaning qaytariluvchi ilgarilama-qaytarma harakati natijasida ruda 
aralashmasi deka bo‘ylab harakatlanadi. Bunda turli zarrachalarning 
harakatlanish tezligi bir xil emas: katta inersiya kuchiga ega zichligi katta 
zarrachalarning deka bo‘ylab harakatlanish tezligi kichik zichlikka ega 
zarrachalarning oldinga harakatlanish tezligiga nisbatan katta bo‘ladi.
Biroq, kichik zichlikka ega zarrachalarga suvning yuvuvchi oqimi 
kuchliroq ta’sir qiladi, chunki segregatsiya natijasida ular zichligi katta 
zarrachalarning ustida joylashgan bo‘ladi. Inersiya kuchi va suv oqimining 
gidravlik kuchi ta’sirida kichik zichlikka ega zarrachalar dekaning 

---

46 
ko‘ndalang yuzasi bo‘ylab zichligi katta zarrachalarga nisbatan tezroq 
harakatlanadi.