Foydali qazilmalarni boyitish jarayonlari

 

---

280 
6.2. Elektr maydoni va uning xususiyatlari 
 
Elektr maydoni
– materiyaning muhim shakli hisoblanib, fazoda 
elektr kuchlari, ya’ni zaryadlangan jismga ta’sir etuvchi kuchlar sifatida 
hosil bo‘ladi va bu kuchlar zaryadlangan jismning harakat tezligiga bog‘liq 
emas. 
Elektr maydonida jismlarning chiziqlar bo‘ylab harakatlanishi elektr 
kuch chiziqlari deyiladi. 
Kuch 
chiziqlari 
oqimining 
zichligi 
elektr 
maydonining 
kuchlanganligini belgilaydi. Elektr maydonining kuchlanganligi deb, 
maydonning berilgan nuqtasidagi musbat zaryadga ta’sir qiluvchi 
kuchning shu zaryadga nisbatiga aytiladi: 
Q
F
E
=
bu yerda:
F– zaryadga ta’sir qiluvchi kuch; 
Q– zaryad miqdori; 
Elektr maydonining kuchlanganligi maxsus birlikka ega emas. SI 
sistemasida kuchlanganlik Nyuton/kulon (N/Kl), yoki volt/metr (V/m)da 
o‘lchanadi. Shuningdek, volt/santimetr (v/sm) yoki kilovolt/sm (kv/sm) 
birliklar ham keng ishlatiladi. 
Elektr maydonining ko‘rinishi (konfiguratsiya) har xil bo‘ladi. 
Elektr maydoni bir jinsli va bir jinsli bo‘lmagan maydonlarga bo‘linadi. 
Elektr kuch chiziqlarining zichligi maydonning kuchlanganligi deb 
ataladi. U, shu maydonga joylashtirilgan musbat zaryadga (q) maydon 
tomondan ta'sir qilayotgan kuchga teng, ya'ni E=F/q, bu yerda E-elektr 
maydoni kuchlanganligi; F- zaryadga ta'sir qilayotgan kuch; q-zaryad 
miqdori .
Maydonning hamma nuqtalarida kuchlanganlik bir xil bo‘lsa bir 
tekis maydon, har-xil bo‘lsa noteks maydon deb ataladi. Noteks maydonda 
kuchlanganlikni o‘zgarish grafigini quyidagi tenglama bilan aniqlanadi: 
dx
dE
gradE
=
Zarrachaning elektr maydonida olgan zaryad miqdori quyidagi 
tenglama bilan aniqlanadi: 
)
(
,
kulon
kl
t
J
Q

=
bu yerda: Q-tok kuchi J bo‘lganda, t vaqt ichida zarracha 
ko‘ngdalang kesim yuzasidan o‘tgan elektr zaryadi. 

---

281 
Elektr 
zaryadlari 
bilan 
ta'sirlanayotgan 
muhit 
dielektrik 
o‘tkazuvchanligi bilan xarakterlanadi. U, zaryadning muhitga 
ko‘rsatayotgan kuchi, vakuumdagiga nisbatan qancha kichikligini 
ko‘rsatadi 
,
F
F
E
o
=
bu yerda, 
F
0
- zaryadlarning vakuumda o‘zaro ta'sirlanish kuchi; 
F-zaryadlarning berilgan muhitdagi ta'sirlanish kuchi. 
Dielektrikning mutloq dielektrik o‘tkazuvchanligi 
o
a
E
E
E

=
bu yerda, 
E
o
-elektr doimiyligi, (
m
f
E
о
/
,
10
85
,
8
12
−

=
) 
E
- dielektrikning dielektrik o‘tkazuvchanligi.