Foydali qazilmalarni boyitish jarayonlari

68-rasm. 
Elektr maydonlarining konfiguratsiyasi
 
a–nuqtali musbat zaryad; b–nuqtali manfiy zaryad; d–ikkita har xil 
zaryadli; e–ikkita bir xil zaryadli; f–har xil zaryadli plastinkalar orasida; 
g–har xil zaryadlangan o‘tkazgich va plastinka orasida 
Jismlarning 
asosiy 
xossalaridan 
biri 
ularning 
elektr 
o‘tkazuvchanliklaridir, ya'ni, elektr tokini o‘tkazish qobilyatidir. Elektr 
o‘tkazuvchanlikning o‘lchov birligi simens(sm) bo‘lib, u, 1A tok 
o‘tayotganda uchlarida kuchlanganligi 1V bo‘lgan o‘tkazuvchining elektr 
o‘tkazuvchanligiga teng [11]. 
Om qonuniga binoan mineral zarrachaning elektr o‘tkazuvchanligi 
,
е
S
g
U
J
G
=
=
Sm (А/V)
bu yerda, 
G
- o‘tkazuvchanlik, sm; 
J
- tok miqdori, A; 

---

282 
U
- potentsiallar ayrimasi, v; 
g
- solishtirma elektr o‘tkazuvchanlik, sm/m; 
S
- zarrachaning qirqim yuzasi, m
2
; 
e
- zarracha uzunligi, m. 
Ko‘pincha solishtirma elektr o‘tkazuvchanlik degan tushuncha 
ishlatiladi. Bu jismdagi tok zichligini elektr maydoni kuchlanganligiga 
nisbatiga teng (o‘lchov birligi sm/m), 
E
i
/
=

, sm/m. 
Jismning solishtirma qarshiligi shu jismning solishtirma elektr 
o‘tkazuvchanligining teskari qiymatiga teng (o‘lchov birligi Om.m). 
Saralagichlarda elektr maydoni elektrodlarning biriga yuqori 
kuchlanganlikka (110-50 kV) ega bo‘lgan o‘zgarmas tok berish bilan 
amalga oshiriladi. 
Tojli 
elektr statik saralagichlarda esa, qo‘shimcha havo 
ionlashtiriladi. 
Mineral zarrachalarni zaryadlash usullari 
Elektr separatsiyada asosan mineral zarrachalarning elektr 
o‘tkazuvchanligi, dielektrik o‘tkazuvchanligi, ishqalash orqali elektrlash 
va adgeziya xossalaridagi farq ishlatiladi [2]. 
Elektr o‘tkazuvchanligiga qarab minerallar 3 guruhga bo‘linadi: 
−
solishtirma 
elektr 
o‘tkazuvchanligi 10
2
–10
3
Sm/m 
li 
o‘tkazgichlar; 
−
solishtirma elektr o‘tkazuvchanligi10–10
-8
Sm/m li yarim 
o‘tkazgichlar; 
−
solishtirma elektr o‘tkazuvchanligi <10
-8
Sm/m li dielektriklar; 
Bu guruhlardagi minerallarning har biri solishtirma qarshilikning 
ma’lum qiymati bilan xarakterlanadi. O‘tkazgichlarga solishtirma 
qarshiligi <10
9
Om·m, dielektriklarga >10
12
Om·m minerallar kiradi [11].
Elektr maydonida o‘tkazgichlar va dielektriklar o‘zlarini turlicha 
tutadilar. Agar elektr maydoniga o‘tkazgich joylashtirilsa, uning yuzasida 
elektr zaryadlari hosil bo‘ladi, bunda o‘tkazgichning bir uchida ortiqcha 
elektronlar hosil bo‘ladi (manfiy zaryad), ikkinchi uchida esa elektronlar 
yetishmaydi (musbat zaryad). O‘tkazgich elektr maydonidan chetlashtirilsa 
ikkala qarama–qarshi zaryadlar muvozanatlashadi va jism zaryadsizlanadi. 
O‘tkazgich zaryadlangan jism bilan to‘qnashganda tokni yaxshi o‘tkazgani 
uchun bir xil zaryad hosil qilib zaryadlangan jismdan itariladi. 
Dielektriklar esa elektr maydonida o‘zini boshqacha tutadi. 
Dielektrikning har qaysi molekulasida bir vaqtning o‘zida ham manfiy, 

---

283 
ham musbat zaryadlar joylashadi; shuni qayd qilish kerakki dielektrikning 
istalgan hajmida umumiy musbat zaryad manfiy zaryadga teng va 
dielektrikning har qaysi molekulasi elektr dipoli hisoblanadi. 
Agar dielektrikni elektr maydoniga joylashtirilsa, uning ta’siri 
ostida zaryadlarning siljishi va maydonning kuchlanganligi yo‘nalishida 
elektr dipollarining oriyentatsiyasi sodir bo‘ladi. Dielektrikning yuzasida 
zaryadlar paydo bo‘ladi. Elektr maydonining ta’siri ostida dielektrikdagi 
zaryadlarning siljishi qutblanish deyiladi. Qutblangan dielektrikning 
yuzasida hosil bo‘lgan zaryadlar bog‘langan zaryadlar deyiladi. 
Qutblanish–bu elektr maydoni ta’sirida dielektrikda bog‘langan 
zaryadlar joylashishini o‘zgartirishni tartibga solish. Bu o‘zgarish 
dielektrikdagi 
manfiy 
bog‘langan 
zaryadlar 
yuqoriroq 
potensial 
yo‘nalishida, musbat bog‘langan zaryadlar esa pastroq potensial tomonga 
ko‘chadi.