Folklorshunoslikka

sion  nazariya»  tarafdorlaridan  biri,  “antropologik  maktab”ning 
asoschisi,  ingliz  etnologi  E.Taylor  (1832-1917)  va uning  izdoshlari 
V.Vundt  (Germaniya),  J.Frezer  (Angliya),  A.N.Veselovskiy  (Ros- 
siya) tomonidan ilgari surilgan.
XIX 
asming  30-yillaridayoq  folklor  asarlarini  insoniyat  tarixi- 
ning eng quyi bosqichidan to yuqori taraqqiyot darajasigacha boigan 
davrlardagi  badiiy-estetik tafakkur tizimining rivojlanish qonuniyat- 
lari  asosida  tadqiq  etish  g‘oyasini  ko‘tarib  chiqqan  “antropologik 
maktab”ning  shakllanishi  uchun zarur boigan muayyan ilmiy  baza 
yaratilgan  edi.  Yevropalik  tabiatshunoslar  orasida «evolyutsion na­
zariya»  keng  yoyilgan  o‘sha  davrda  tafakkur  rivojining  tadrijiylik 
mezoni  asosida  o‘sishi  g'oyasi  insoniyat  tarixini  oiganishga  ham
65
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

tatbiq  etiia  boshlandi.  1836-yilda  Kopengagendagi  Qadimiy  osori- 
atiqalar milliy  muzeyi direktori  Karl  Yurgensen Tomsen arxeologik 
materiallarni  ilmiy  tavsiflash  asosida  insoniyat  tarixining  eng  quyi 
qatlamiga oid topilmalami “tosh, bronza va ternir davrlari”ga b o iib  
tasnifladi.  Uning shogirdi Yens Yakob esa arxeologik topilmalarning 
qaysi davrga mansubligini aniqlash usulini kashf etdi. Oradan ozgina 
vaqt o‘tgach,  fransiyalik havaskor arxeolog  Bushe  de  Pert mamont 
va  boshqa  shunga  o ‘xshash  allaqachonlar  qirilib  yo‘q  bo‘lib  ket- 
gan jonivorlar  bilan  bir  davrda  yashagan  ibtidoiy  odam  tomonidan 
yasalgan tosh qurollarni topishga muvaffaq  boidi.  Bu  esa evolyut- 
sion ta’limotda yangi  bir  yo‘nalish -   qadimgi  odam  va  o‘sha  davr 
madaniyatini  tadqiq  etishga  yo‘l  ochib  berdi.  Insoniyat  tomonidan 
yaratilgan  urf-odatlar,  marosimlar,  irim-sirim  va  inonch-e’tiqodlar, 
folklor asarlarini tarixiy-tadrijiy jarayon sifatida o ‘rganish an’anasini 
boshlab bergan ingliz etnologi  E.B.Tayloming ilmiy qarashlari  ham 
aslida ana shu «evolyutsion nazariya» asosida shakllangan.
E.Taylorning  1861-yilda  chop  etilgan  “Anaxuak  yoki  Mek- 
sika:  o ‘tmishi  va  buguni”  nomli  birinchi  kitobi  kubalik  havaskor 
arxeolog-etnograf G.Kristining  1856-yilda  Meksika  bo‘ylab  qilgan 
sayohati  mobaynida  to‘plangan  qadimiy  yodgorliklar  hamda  et- 
nofolkloristik materiallar asosida yozilgan  edi.  1865-yilda  esa  uning 
“Insoniyatning  qadimgi  tarixiga  doir  tadqiqotlar”  nomli  asari  bo- 
silib  chiqdi.  E.Taylor  evolyutsionistik  nazariya  yoki  “qiyosiy-