Folklorshunoslikka

«Antropologik  maktab».  XIX  asrning  60-yillariga  kelib,  xalq 
og‘zaki badiiy ijodiyotini o‘rganishda yetakchi mavqe egallab turgan 
“migratsion maktab” vakillari tomonidan olib borilayotgan tadqiqot- 
Iarning ko‘lami kengayganligi sababli, izlanishlar uchun faqat Yevro- 
pa hamda S harq-0‘rta va Kichik Osiyo hududiga oid materiallarning 
o‘zi kifoya qilmas edi, albatta. Natijada “syujetlarning ko‘chib yuri- 
shi” nazariyasi ta’siriga berilib ketgan etnograf.  folklorshunos, geo- 
graf,  tilshunos  va  sayyohlar jahonning  turli-tuman  mamlakatlarida 
yashovchi aholining folklorini to‘plashni avj oldirdilar. 0 ‘sha davrda 
amalga oshirilgan etnografik ekspeditsiyalar va jo ‘g‘rofiy kashfiyot- 
lar ham  fanda yangidan-yangi  folklor materiallarining to‘planishiga
64
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

sabab boidi. Shu tariqa jahonning deyarli barcha hududlarida, xusu- 
san, Afrika, Janubiy Amerika, Avstraliya, Sharqiy va Janubiy Osiyo, 
Okeaniyada yashovchi aholining folklor materiallari jamlandi.
Mutaxassislar  turli  hududlarda  istiqomat  qiluvehi  va  muhimi, 
bir-biri  bilan  etnogenetik  va  tarixiy-madaniy  aloqada  boimagan 
xalqlar  folkloridagi  g‘aroyib  darajadagi  mushtarakliklarga  duch 
keldilar.  Bunday  lingvofolkloristik  va  etnofolkloristik  mushtarak- 
likning  sabablarini  “mifologik  maktab”ning  “umumiy  ajdodlardan 
meros  qilib olingan prosyujetlar” nazariyasi  bilan ham,  “migratsion 
maktab”ning “sayyor syujetlaming bir xalqdan boshqa xalq folklori- 
ga o ‘zlashtirilishi, ko‘chib o ‘tishi” natijasida etnofolkloriy mushtarak- 
liklaming  yuzaga kelishiga  doir  ilmiy  qarashlari  bilan  ham  izohlab 
boim as  edi.  Boshqacha  qilib  aytganda,  dunyo  xalqlari  folkloridagi 
ayrim  o'xshashliklar  va  mushtarakliklarning  kelib  chiqish  qonuni- 
yatlarini o ‘sha davr folklorshunosligida amal qilayotgan nazariy qa- 
rashlar  doirasida tushuntirishning  imkoni  boimadi.  Folklorshunos- 
lik taraqqiyotidagi ana shunday murakkab bir vaziyat yuzaga kelgan 
davrda “anropoïogik makiab'  nomli yangi nazariya vujudga keldi.
“Anropologik”  yoki  “etnografik  maktab”ning  nazariy  qarashlari 
ibtidoiy madaniyat va qadimgi diniy e ’tiqodlaming yirik tadqiqotchi- 
si, etnografiya va moddiy madaniyat tarixini o‘rganishdagi «evoiyu-