Folklorshunoslikka

“benfeizm”, 
“komparativ- 
izm”  nomini  oigan  “sayyor  syujetlar  nazariyasi”  V.V.Stasov,
F.I.Buslayev,  VF.Miller,  A.N.Velelovskiy,  I.N.Jdanov,  G.N.Potanin, 
A.N.Kirpichnikov, A.M.Lobodu  singari  olimlarning  tadqiqotlarida 
davom  ettirildi.  Epik  syujetlarning  o‘zlashtirilishi jarayoni  bilan 
bog:liq o‘ziga xos tarixiy-filologik qonuniyatlarni ochishga qara- 
tilgan “komparativistik” yoki  “qiyosiy foikloristik metod”, ay-
59
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

I
niqsa,  V.V.Stasovning “Rus  bilinalarining kelib  chiqishi”  (1868),
A.N.Veselovskiyning “Sharq va G ‘arbning adabiy aloqalari tarixi- 
dan” (1872), “Janubiy rus bilinalari” (1881-1884), V.F.Millerning 
“Rus  xalq  eposiga  doir  ekskurslar”  (1892),  G.N.Potaninning 
“0 ‘rta asr Yevropa eposida sharq  motivlari”  (1899)  kabi  asarlari- 
da chuqurlashtirildi.
0 ‘zbek folklorshunosi G‘.Jalolov o‘zining “0 ‘zbek xalq ertaklari 
poetikasi”  (1976),  “0 ‘zbek  folklorida janrlararo  aloqalar”  (1979), 
“0 ‘zbek  xalq  ertak  eposi”  (1980)  kabi  kitoblarida  Sharq  xalqlari 
adabiyoti va folklorining o‘zbek folklori epik syujetlari iaraqqiyotiga 
kuchlx ta’sir ko‘rsatganIigini e'tirof etadi.  Olim folklordagi mushta- 
rak syujetlaming vujudga kelish sabablarini quyidagi ikki jihat bilan 
bog‘lab izohlaydi:
a)  birinchidan,  xalqlarning  qadimdan  bir-biriga  yaqin  hududda 
yoki  qo‘shni  bo‘lib yashashi, tarixiy-tadrijiy rivoji,  yashash tarzi va 
dunyoqarashidagi yaqinlik ertaklar syujetidagi o‘xshashlikni keltirib 
chiqaradi;
b)  ikkinchidan,  “ertaklardagi  ayrim  mashhur  syujetlaming  bir 
xalqdan ikkinchisiga,  bir o‘lkadan boshqasiga ko‘chib yurishi,  o ‘tib 
turish  hollari  ham  mavjud  bo‘lib,  bu  xalqlar  orasidagi,..iqtisodiy, 
savdo. madaniy va turli-tuman o‘zaro aloqalar bilan bog‘liqdir”.w
G‘. Jalolov o ‘zbek folklorshunosligi tarixida birinchi bo‘lib  Sharq 
xalqlari  yozma  adabiyoti,  xususan,  xalq  kitoblarining  tarjimalari 
o’zbek folklori  epik janrlariga katta ta’sir ko‘rsatganligini, xususan, 
o‘zbek  ertakchilari  repertuarida  hind,  eron,  arab  xalqlari  folklori- 
dan o‘zlashtirilgan syujetlar  asosida yaratilgan  asarlar mavjudligini 
aniqlagan.  Uning  epik  syujetlami  qiyosiy  tahlil  qilish  borasidagi 
izlanishlari  natijasida  “Kalila va Dimna”,  “Vetalining yigirma  besh 
hikoyasi”, “Ming bir kecha”,  “To‘tinoma” kabi Sharq adabiyotining 
raumtoz asarlari o‘zbek xalq ertaklari syujet tizimini boyitishga katta 
hissa  qo‘shganligi  ma’lum  bo‘ldi.  Masalan,  “Qumursqa”,  “Ovchi,