Fiziologiyasi va gigiyenasi

11.  4.  0 ‘suvchi organizmni oziqlanishi
Bolalarning  yoshi  qancha  kichik  bo'lsa,  ularning  to '\ imli  mod- 
dalarga,  ayniqsa,  oqsilga  bo'lgan  talabi  shuncha  yuqori  bo‘ladi. 
Bolalar  va  o'sm irlarning  oziqlanish  normasini  aniqlashda  ular  or- 
ganizmining  m o'tadil  rivojlanishini  hisobga  olish  zarur.
Oqsillarning  m o ‘tadil  sintezlanishi  uchun  bola  organizmiga 
yetarli  miqdorda  suv  va  tuzlarning  tushishi  zarur.  Odatda,  yog'lar 
oqsillar  sintezlanishiga  biroz  to'xtatib  turuvchi  sifatida  ta'sir  ko'r- 
satsa,  uglevodlar,  aksineha,  oqsillar  sintezlanishini  tezlashtiradi.
Bolalar  m o'tadil  o'sishlari  uchun  oqsilli  optimum  zarur,  lekin 
minimum  emas,  oqsillar  vetishm aganida  uglevodlarning  hazmla- 
nishi  buziladi.  Lekin katta miqdordagi  oqsil  organizm  uchun zarar-
li,  chunki  organizmning  ishqor-kislotali  muvozanatini  buzadi  va 
asidozni  keltirib  chiqaradi.  Bolalar  organizmining  oqsillarini  tu- 
zilishi  uchun  hayvonot  dunyosining  to 'la   qimmatli  oqsillari  zarur. 
Bolalar  iste'm ol  qilayotgan  uglevodlar va oqsillardan y o g'lar hosil 
bo'lishiga  qaramay,  ular  iste'm ol  qilayotgan  ovqatlarning  tarkibiy 
qismini  y og'lar  tashkil  qilishi  kerak.
Ortiqcha  y og‘  ham  organizm  uchun  zararli,  chunki  organizm- 
da  asidoz  holatini  chaqiradi.  Bolalarga  yedirilayotgan  ovqatlar 
tarkibidagi  yog’larning  miqdorigagina  emas,  balki  uning  sifatiga 
ham e ’tibor berish kerak. T o'la qimmatli oziqa yog'larining tarkibi­
da, albatta, vitam inlar va lipidlar ham boMishi zarur.  Uglevodlar bo­
lalar organizmi tom onidan juda vengil o'zlashtiriladi  (98-99  %  ga-
343
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

cha).  O ziqalar bilan  uglevodlam ing qabul  qilinisbi  ularning qonida 
qand  miqdorini  2  martagacha  oshirishi  mumkin.  Lekin  bolalar  va 
o'sm irlarning  organizmi  voyaga  yetgan  odam larnikiga  nisbatan 
ancha chidamli.  Bu  chidamlilik.  odatda.  bolalarning  yoshiga  (bola 
qancha yosh  bo'Isa,  unda  shuncha past  yoki  kam miqdorda  oziqla- 
nish  giperglikemiyasi  kuzatiladi)  oziqlanishi,  ovqat hazm ining  ho- 
lati  va  boshqalarga  bog'liq  bo'ladi.
Bola  organizmi  tom onidan  o'zlashtirilgan  madanli  moddalar- 
ning  miqdori  faqatgina  organizmining  ularga  bo'lgan  talabi  bilan 
emas,  balki  iste’mol  qilinayotgan  ovqatlar  tarkibidagi  miqdoriga 
bog'liq  b o ia d i.
Organizmning  o'sishi  uchun  kalsiy  muhim  ahamivatga  ega. 
Unga  bo'lgan  talab  o'sislining  birinchi  yilida  va  balog'atga  yet­
gan  davrda  ancha  vuqori  b o ia d i.  O 'suvchi  organizm  uchun  fos- 
forning  ham  ahamiyati  katta.  Qon  hosil  bo'lishi  uchun  tem ir zarur 
bo'lsa,  natriy. kaliy. kalsiy  va boshqa elementlar ionlarining nisbati 
juda katta aham ivatga  ega,  chunki  ularning  miqdori  liar bir yoshda 
o'zgarib  turadi.
O 'suvchi  organizm  uchun  suvning  ahamiyati  juda  yuqori.  B o­
lalar  organizmining  o'sishi  organizmdagi  moddalar  almashinuvi- 
ning  jadal  kechishini  ta'm inlash  uchun  suvning  yetarii  miqdorda 
bo'lishiga  bog'liq.  Suvning  biriktirib  olishda  va  uning  berilisbida 
oqsillarning  roli  juda  katta.  Yosh  bolalarda  suvning  yetishmasli- 
gi  oraliq  almashnuvni  keskin  buzadi.  Bolalarning  yoshiga  qarab, 
1  kg tirik massaga xarajatlanayotgan bir  kecha-kunduzlik energiya 
miqdori  ham  kam ava  boradi.
Bolalarning jism oniy vaaqliv jihatdanm o'tadil rivojlanishi uchun 
ratsion  asosida  oziqlanish juda  muhim  ahamiyatga  ega.  Oziqlanish 
mahsulotlari  turli  yoshdagi  organizm  talablarini  qondiribgina  qol- 
masdan,  ya'ni  faqatgina  hayotiy jarayonlarni  ta'm inlash  uchungina 
emas,  balki  qisman  bo'lsada  yetarii  darajada  o'sish  va  rivojlanish 
uchun  to 'la   qimmatli  oqsillar.  y o g ia r,  uglevodlar,  mineral  tuzlar, 
suv  va  vitaminlarni  organizmda  zaxira  holida jamlanishini  ta'm in ­
lash  kerak.  Shu sababli  turli  yoshdagi  bolalarning  kunlik oziqlanish 
ratsionlarida  oqsillar,  uglevodlar  va  yog'larning  m a'lum   miqdord-
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

agi  nisbati  saqlanishi  zarur.  Bolalarning  ovqatlari  yetarli  miqdorda 
kletchatka  saqlashi  zarur  va  ovqat  hazmi  kanalining  motorikasini 
ta'm inlovchi.  chiqariluvchi  mahsulotlarni  saqlashi  kerak.
Voyaga yetgan odamlardan farqli  o'laroq  bolalar organizmining 
m o'tadil  o'sishi  va  rivojlanishi  uchun to'g^'i  tartib  asosida  oziqla- 
nish  yanada  kattaroq  aham iyatga  ega.  To'yib  ovqatlanm aslik  kabi 
m e ’yoridan  ortiqcha  yeb  q o ‘yishning  oldini  olish  maqsadida  har 
bir ovqatlanish uchun (5-6 marta hayotning birinchi oyida, 2 -3  oy- 
likda -  5  marta,  1,5  yoshdan  boshlab -  4  marta)  m a’lum  miqdorda 
ovqatlar  taqsimlanishi  kerak.
1,5  yosh  bolalar  4  marta  ovqatlanishga  o'tganidan  keyin  har 
kuni  kam ida  2-marta  issiq  ovqat  yeyishi  kerak.
Bundan  tashqari,  bolalarni  ovqatlantirishda  oziq  mahsulotlari- 
ning  nisbati  va  ulardagi  to ‘yimli  m oddalar  hisobga  olinishi  zarur, 
1  yoshdan  3  yoshgacha  b o ‘lgan  davrda  bolalarga  75  %  hayvonot 
dunyosi  oqsillari  va 25  % o'sim liklar dunyosi oqsillari  (non, meva, 
sabzavotlar)  berish  kerak.
3  dan  5  yoshgacha  65  %  hayvonot  va  35  %  o ‘simliklar  oqsi-
li,  5  yoshdan  katta  bolalarga  50  %  hayvonot  va  50  %  o'sim liklar 
oqsillari  (voyaga  yetgan  odamlarga  esa  30  %  dan  kam  bo'lm agan 
hayvonot  oqsili)  berilishi  kerak.
Bolalar  organizmining  oqsillarga  boMgan  talabi  yoz  paytida 
tashqi  haroratning  ko'tarilishi  va  katta  miqdordagi  harakat  tufayli 
15-20  %  ortadi.  Sabzavotlar,  k o ’katlar  va  m evalar  bolalik  davri- 
da jud a  foydali,  chunlci  ularning  tarkibida  katta m iqdorda  mineral 
moddalar  va  vitam inlar  saqlanadi,  shu  bilan  birga  ichaklarda  ach- 
ish-bijg'  ish  va  chirish jarayonlarini  chiqannaydi.