Fiziologiyasi va gigiyenasi

Hazm  tizim idagi  so‘riIishIar.  Hazm  tizim ining  barcha  qism- 
larida  so'rilish  amalga  oshadi.  Agarda  til  ostida  bir  boMak  qandni 
ushlab  tursak,  u  eriydi  va  so'riladi.  Demak,  o g ‘iz  b o ^ h lig id a y o q  
so‘rilish  kuzatilar ekan.  Lekin ovqat hazm tizimidan  ovqat massasi 
so‘rilish  uchun zarur bo'lgan  muddat davomida saqlanib qolmaydi.
M e'dada  alkogol,  qisman  glukoza  yaxshi  so'rilsa.  y o ‘g ‘on 
ichaklarda  -   suv,  ayrim  tuzlar  yaxshi  so'riladi.
Oziq  moddalarning  asosiy  qismini  so'rilishi  ingichka  ichak­
larda  kechadi,  U  o'zining  tuzilishi  jihatidan  surilish  funksivasi- 
ga  juda  yaxshi  moslashgan.  Odamlar  ichaklarining  ichki  yuzasi 
0,65-0,70  m2  ga  tengdir  va  u  so*rg*ichlar  hisobiga  ichaklarning 
ichki  yuzasi  4 -5   m2  gacha  kengayadi,  y a’ni  odam  tana  yuzasidan 
2-3  martaga  ortiqdir.
So‘rg'ichlarni  qoplab  turuvchi  epiteliya  hujayralari  elektron 
mikroskop  ostida  qaralganda  hujayralarning  ichaklar  b o 'sh lig ’iga 
qaraganda  yuzasi  tekis  emas,  ular,  o 'z  navbatida,  barmoqsimon 
o'sim talar -  m ikroso'rg'ichlar bilan  qoplanganligini  k o ^ ish  mum- 
kin.  Ularning  o'lcham i  shundayki,  ularni  eng  katta  o'lcham dagi 
yorug’likka  ega  mikroskop  ostida  ham  ko'rish  mumkin  emas.  Le­
kin  ularning  ahamiyati  jud a  katta.  Birinchidan,  m ikroso'rg'ichlar 
ingichka  ichaklarning  so'rish  yuzasini  vanada  kengaytiradi.  Ik- 
kinchidan,  m ikroso'rg'ichlar  orasida  katta  miqdorda  fermentlar 
saqlanadi, ular u yerda saqlanib tursada ichaklar yuzasiga juda kam 
miqdorda  tushadi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Demak.  m ikroso'rg'ichlar  orasidagi  fermentlarning  konsen- 
tratsiyasi  yuqori  b o ig an lig i  sababli.  asosiy  ovqat  hazmi  jarayoni 
ichaklar b o'sh lig 'id a  kechmaydi.  balki  m ikroso’rgMchlar orasidagi 
bo'shliqlarda.  ya'ni  ichaldar  epiteliyasi  hujayralari  devorlarida ke- 
chadi.  Ana  shuning  uchun  bunday  tipdagi  ovqat  hazmi  «devoroldi 
ovqat  hazm i»  deb  atalgan.
Devorlarda  oziq  m oddalarning  parchalanishi  organizm  uchun, 
ayniqsa.  so'rilish jarayonini  kechishi  uchun  ju d a  samaralidir.
Gap  shundaki,  ichaklarda  doimiy  ravishda  katta  miqdorda 
mikroblar  faoliyat  ko'rsatadi.  Agarda  parchalanishning  asosiy  ja- 
rayonlari  ichaklar yo'lagida kechganida edi  bu paytda parchalanish 
mahsulotlarining  katta  qismi  mikroorganizm lar  tom onidan  foyda- 
lanilardi.  natijada jiddiy  darajada  kam  miqdorda  to'yim li  m odda­
lar  qonga  so'riladi.  Bunday  b o im a y d i.  chunki,  m ikro so'rg ’ichlar 
mikroblarni  fermentlar  ta ’sir  k o ’rsatadigan  joyga  o'tkazm aydi, 
m ikroblar  o ic h a m  jihatidan  ancha  katta  va  m ikroso'rg'ichlar  ora- 
lig'iga kira olishmaydi.  Oziq  m oddalar esa  ichaklar hujayralari  de­
vorlarida  joylashganligi  sababli  juda  yengil  so'riladi.
So'rilish -  ichaklarning epiteliy hujayralarining faol  ishi  hisobi­
ga bajariladigan  murakkab fiziologik jarayondir.
Oqsillar  qonga  am inokislotalarning  suvdagi  eritmalari  shaklida 
so'riladi.  Bolalar  ichaklarining  devorlari  uchun  xarakterli  bo'lgan 
xususiyat  yuqori  o'tkazuvchanlik  xususiyatidir,  shu  sababli  sut 
oqsillari  va  tuxum  oqsillari  o'zgarm agan  holda  ularning  ichaklari 
devorlaridan o'tishi  mumkin. Lekin bolalar organizmiga parchalan- 
magan  oqsillarning m e’yoridan ortiqcha tushishi  uning  terisida har 
xil  toshmalar,  qichish  va  boshqa  noqulay  hodisalarga  olib  keladi.
Bolalar  ichaklarining  devori  yuqori  o'tkazuvchanlik xususiyati- 
ga  ega  bo'lganligi  sababli  begona  moddalar  va  ichaklarda  chirish 
jarayoni  natijasida  hosil  bo'ladigan  zaharlar.  to'liq  hazm lanm agan 
m ahsulotlar  ichaklardan,  qonga  o'tishi  va  turli  toksikoz  holat  (za- 
harlanish)  larni  chaqirishi  mumkin.
Uglevodlar  qonga  asosan  glukoza  shaklida  so'riladi.  Bu  jara- 
von  ichaklarning  yuqorigi  bo'lim ida  ancha jadal  kechadi.  Y o'g'on 
ichaklarda  uglevodlar juda  sekin  so'riladi.  Lekin  ularning  y o 'g 'o n
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

ichaklarda so’rilish imkoniyati kasallarni sun'iy oziqlantirish uchun 
davolash  am aliyotida  o'zining  tasdig‘ini  topm oqda  (oziq  moddali 
klizmalar).  Yog'lar,  asosan,  limfaga  glitserin  va  yog1  kislotalari 
shaklida  so'riladi.
Suvning so ‘rilishi m e'dalarda boshlanadi,  ichaklarda esa yanada 
jadalroq  so'riladi  (25  daqiqa mobavnida  1  1).  Madanli  tuzlar qonga 
erigan  holda  so'riladi,  ularning  so'rilish  tezligi  eritmadagi  tuzlar- 
ning  konsentratsiyasi  bilan aniqlanadi.