Физиология. Вазифалари ва усуллари. Тиббиётдаги аҳамияти. ҚИСҚача тарихи. ҚЎЗҒалувчан тўҚималар физиологияси

МУШАК ҚИСҚАРИШИ
Одам ва умуртқали ҳайвонларда тананинг фазодаги ўрнини алмаштириш, муайян вазиятни сақлаш, юрак, томирлар, ҳазм аъзоларининг иши икки асосий типдаги мушаклар томонидан бажарилади. Кундаланг-тарғил (скелет, юрак ) мушаклари ва силлиқ мушаклар тузилиши ва фаолияти механизмларида умумийликлар билан бирга тафовутлар ҳам мавжуд.


СКЕЛЕТ МУШАК ТОЛАЛАРИНИНГ ТУРҚУМЛАНИШИ
Одам ва умуртқали ҳайвонлар скелет мушак толалари бир-бировидан тузилиши ва фаолий хусусиятлари билан фарқ қилувчи турт асосий типга бўлинади.
О қ с и д л а н и ш т и п и д а г и с е к и н ф а з а л и т о л а л а р да кислородни бириктириб олувчи миоглобин кўп бўлади. Аксарият шундай типдаги толалардан ташкил топган мускуллар дейилади. Мазкур мушаклар гавда вазиятини сақлайди. Миоглобин ва митохондрияларга бой бўлганлиги сабабли узоқ муддат чарчамайди, анча чидамли ва чарчашдан кейинги иш қобилиятининг тикланиши тез содир бўлади.
О қ с и д л а н и ш т и п и д а г и т е з ф а з а л и т о л а л а р митохондрияларга бой ва оксидловчи фосфорлантириш йўли билан АТФ ҳосил қилиш қобилиятига эга. Бундай толалардан иборат бўлган мускуллар тез қисқаради, аммо тез чарчамайди, анча чидамли.
Г л и к о л и т и к т и п д а г и о қ с и д л а н и ш г а эга бўлган т е з ф а з а л и т о л а л а р да митохондриялар кам, миоглобин йуқ. Бу толаларда АТФ гликолиз ҳисобига ҳосил бўлади. Бундай толалардан иборат мускуллар тез ва кучли қисқаради, аммо тез чарчайди, миоглобини йуқлиги сабабли улар оқ мускуллар дейилади.
Барча фазали толаларнинг ҳар бири билан бир ҳаракатлантирувчи аксон битта, баъзан бир неча синапс ҳосил қилади.
Т о н и к т о л а л а р. Фазали толалардан фарқ қилган ҳолда ҳаракатлантирувчи аксон тоник мушаклар ҳосил қилади. Қисқариш аста-секинлик билан ривожланади, чунки миозин АТФазанинг фаоллиги паст. Мускул бўшашуви ҳам секин бўлади. Мушак толаларининг тузилиши ва функцияси орасида ўзвий боғланиш мавжуд. Тез фазали толаларда саркоплазматик ва Т-тизим турлари яхши ривожланган,секин толаларда эса мазкур тузилмалар яхши ривожланмаган. Бундан ташқари кальций насослари фаоллигида ҳам фарқ бор, тез толаларда кальций насосларининг фаоллиги юксаклиги сабабли улар тез бўшашади. Одам скелет мушакларининг кўпчилиги турли типлардаги толалардан иборат, аммо мушакнинг қандай функцияни бажаришига қараб, муайян бир типдаги толалар кўпроқ бўлади.