Fiziologiya odam anatomiyasi asoslari bilan

Yurak faoliyatini boshqarish mexanizmlari
. Yurak ishi, organizmning 
qon aylanishiga bo‘lgan talabiga moslashib, o‘zgarib turadi. Bu moslashuvni bir 
necha boshqaruv mexanizmlari ta’minlaydi. Ularning bir qismi yurakning o‘zida - 
intrakardial yurak ichi mexanizmlari, qolganlari esa ekstrakardial yurakdan 
tashqari mexanizmlardir. Intrakardial boshqaruvga hujayra mexanizmlari, 
hujayralararo aloqalarni idora qilish mexanizmlari va asab mexanizmlari, ya’ni 
yurakning o‘zida ro‘y beradigan reflekslar kiradi. Hujayraga aloqador boshqaruv 
mexanizmlari elektron mikroskopik tekshirishlar natijasida miokard sinsitiy 
emasligi, u, ayrim-ayrim hujayralar - miotsitlardan iborat ekanligini ko‘rsatadi. Bu 
hujayralar, bir-biriga mahsus oraliq disklar yordamida bog‘langan. Har qaysi 
hujayralarda, uning tarkibiy tuzilishi va funksiyasini ta’minlaydigan oqsillar 
sintezini boshqaruvchi mexanizmlar bor. Miokardning ishi ko‘paysa, oqsilning 
sintezlanishi tezlashadi, aktin va miozin miqdorlari ko‘payadi, miokard 
gipertrofiyaga uchraydi va ish qobiliyati ortadi. Hujayraga aloqador boshqaruv 
mexanizmlari yurakka ko‘p qon quyilganda uning qisqarish kuchini oshiradi. 
Chunki, yurak miofibrillalari ko‘proq cho‘zilsa, aktin iplar miozin iplar oralig‘ida 
ko‘proq sirpanib chiqadi, faol ko`ndalang ko‘prikchalar soni ortib, qisqarish 
kuchliroq bo‘ladi. Bu «yurak qonuni» deb nom olgan. Yurak ichida periferik 
reflekslar mavjud bo‘lib, bu reflekslar yoyi MAT ga emas, balki miokard ichidagi 
intramural tugunlarda ulanadi. Dendritlari miokarddagi va yurak tomirlaridagi 
cho‘zilish retseptorlariga aloqador afferent neyronlar, oraliq va efferent neyronlar 
ana shu refleks yoyiga kiradi. Bu refleksni yurak-o‘pka preparatida o‘rganish 

---

71 
mumkin. Agar o`ng bo‘lmachaga ballon kiritib, unga havo yuborilsa, bo‘lma 
miokardi cho‘ziladi, unda joylashgan retseptorlar qo‘zg‘alib, chap qorincha 
miokardining qisqarish kuchini oshiradi. Bu refleksning ahamiyati shundaki, biror 
sababga ko‘ra yurakka oqib keladigan qon miqdori oshsa, chap qorincha kuchliroq 
ishlab, yurakdan chiqadigan qon miqdorini oshiradi. Intrakardial reflekslar, 
ko‘chirib o‘tkazilgan yurak ishini idora qilishda juda katta ahamiyatga ega.