Fiziologiya odam anatomiyasi asoslari bilan

Spinal karaxtlik.
Orqa miyani uzunchoq miyadan keyingi joyidan kesib 
uzilganda, uning harakat va vegetativ reflekslarini buzilishi - spinal karaxtlik deb 
nomlanadi. Karaxtlik, yetkazilgan shikast bilan belgilanmasdan (chunki u, miya 
qismini anesteziya qilganda yoki mahalliy muzlatilganda chaqiriladigan 
"funksional" to‘xtash paytida ham namoyon bo‘ladi), balki, uning paydo bo‘lishiga 
MAT ning yuqorida joylashgan bo‘limlarini ta’siri yo‘qolganligi asl sabab bo‘lsa 
kerak. Ushbu fikr, bosh miyasi rivojlangan hayvonlarda spinal karaxtlikning 
chuqurligi va davom etish muddati keskin namoyon bo‘lishida bilvosita 
tasdiqlanadi. Baqada spinal karaxtlik bir necha daqiqa davom etadi, yuksak 
hayvonlarda - bir necha hafta yoki oylar davom etadi.
Miya ustuni.
Miya stvolida (uzunchoq miya, ko‘prik, o‘rta miya) 
joylashgan markazlar, visseral faoliyatlarni, sayyor, til-halqum, yuz va ko‘zni 
harakatlantiruvchi asablar tarkibida o‘tadigan tolalar yordamida boshqaradi. 
Uzunchoq miyadagi asab markazlari yordamida murakkab reflekslar, masalan, 
so‘rish, kavshash, yutish, aksa urish, yo‘talish, qusish, ko‘z yoshining oqishi, 
so‘lak ajralishi amalga oshiriladi. Ushbu reflekslar asosan fiziologik himoya 
xususiyatiga ega. Shu yerning o‘zida yurak faoliyatini tormozlovchi, me’da 
bezlari, me’da osti bezi sekretsiyasini, o‘t ajralishini va chiqarilishini 
rag‘batlantiruvchi, me’da va ingichka ichak motorikasini faollashtiruvchi 
markazlar joylashgan. 
 
To‘rsimon (retikulyar) formatsiya faoliyatlari. 
To‘rsimon formatsiya 
uzunchoq miyadan boshlanib, Varoliy ko‘prigi orqali o‘rta miyaga ko‘tariladi. Bu 
tuzilma, miya stvolidan o‘tgan ko‘tariluvchi va tushuvchi yo‘llardan chetroqda 
bo‘lsada, uning neyronlarida, o‘tkazuvchi tolalarning yon shoxlari sinapslar hosil 
qilib, to‘rsimon formatsiyani bosh miyaning hamma sohalari, miyacha va orqa 

---

172 
miya bilan bog‘lab turadi. To‘rsimon formatsiya va orqa miya, ya’ni retikulo-
spinal aloqadorlik mavjudligini I.M.Sechenov o‘rganib, o‘z tajribalarida ko‘ruv 
do‘mboqlarining ko‘ndalang kesimiga osh tuzi kristali bilan ta’sir qilib, orqa miya 
reflekslarini tormozlash mumkinligini ko‘rsatib bergan. G.Megun, zamonaviy 
elektrofiziologik 
usullar 
yordamida 
o‘tkazgan 
tajribalarida, 
retikulyar 
formatsiyaning bir tomoniga kuchsiz elektr toki bilan ta’sir qilish orqa miyaning 
faqat o‘sha tomonidagi motoneyronlarni tormozlashini aniqladi. Agar, kuchliroq 
tok berilsa, orqa miyaning har ikki tomonidagi neyronlar tarmoqlanadi.