Fiziologiya odam anatomiyasi asoslari bilan

Venalarda qon aylanishi.
Venalar hajmli tomirlar bo‘lib, eng katta 
cho‘ziluvchanlikka va nisbatan past elastiklikka ega (ilova: 24b- rasm). Venoz 
tizim mikrotsirkulyator havzaning tomirlaridagi postkapillyar venulalardan 

---

82 
boshlanadi va qonni orqaga tashuvchi zveno hisoblanadi. Mikrotsirkulyator 
oqimdan venoz tizimga kelib tushgan qonning bosimi yuqori bo‘lmaydi - 
venulalarda 10-15 mm s.u. ga teng, yirik venalarda nolga yaqin, kovak venalarda 
esa atmosfera bosimidan past bo‘lishi mumkin. Venalarda qon oqishiga bir qator 
omillar - yurakning ishi, venalarning klapan apparati, skelet mushaklarning 
qisqarishlari, ko‘krak qafasining so‘ruvchi ta’siri ko‘maklashadi. Venalar, 
organizmdagi qon miqdorining 70-80 % ni o‘z ichiga qamrab oladi. Venalar - qon 
aylanish tizimining barcha hajmini, yurakka qaytuvchi qon miqdorining kattaligini, 
qon aylanishning daqiqalik hajmini belgilashda katta ahamiyatga ega. Venoz 
tizimning boshlanishidagi bosim yurakning qonga baxsh etgan bosim qoldig‘idir. 
Me’dachalarning qisqarishida, qonga bergan kinetik energiya, qon kapillyarlaridan 
o‘tganidan keyin ham qisman saqlanib qoladi. Bu qoldiq bosimdan tashqari, 
qonning venalar orqali yurakka qaytib kelishida ko‘krak qafasining so‘ruvchi 
ta’siri katta ahamiyatga ega. Nafas olgan paytda ko‘krak qafasi kengayadi, ko‘krak 
bo‘shlig‘ida bosim manfiylashadi (ya’ni atmosfera bosimidan past bo‘lib qoladi). 
Venalar devori yupqa bo‘lgani uchun, bu manfiy bosim ularga ham tarqaladi, 
natijada qonning yurak tomon harakati tezlashadi. Demak, venalarning boshlanish 
qismida bosim 12-15 mm s.u. ni tashkil qilsa, oxirida 2-5 mm s.u. ni tashkil qiladi. 
Nafas olgan paytda, hatto manfiy bo‘ladi. Bosimdagi bu farq qonning yurak 
tomonga harakatini ta’minlovchi dastlabki kuchdir. 
Qon aylanishining boshqarilishi.
A’zo va to‘qimalarni, ularning funksional 
holatiga mos ravishda qon bilan optimal ta’minlashga yurak-tomir tizimini 
moslashtiruvchi koordinatsion aktlar, asab tizimi va gumoral faktorlarning faoliyati 
hisobiga amalga oshiriladi.