Fiziologiya odam anatomiyasi asoslari bilan

Gemodinamikaning asosiy qonunlari. 
Gemodinamika -qonning qon 
tomirlardagi harakatini o‘rganadi va gidrodinamikaning bir qismi hisoblanadi 
(ilova: 30- rasm). Gidrodinamikaning qonuniyatiga binoan, naylarda suyuqlikning 

---

76 
oqishi ikki kuchga: suyuqlik harakatini yuzaga keltiruvchi bosim, ya’ni nayning 
boshi va oxiridagi bosim farqiga va oqayotgan suyuqlikka ko‘rsatiladigan 
qarshilikka bog‘liq. Bu kuchlarning birinchisi - gidravlik qarshilik- suyuqlik 
harakatiga to‘sqinlik qiladi. Bosimlar farqining qarshilikka nisbati, vaqt birligida, 
naylardan oqayotgan suyuqlik hajmini, ya’ni suyuqlik oqimining hajm tezligini 
belgilaydi. Bu bog‘lanish quyidagi tenglama bilan ifodalanadi: 
Q Q = (R1 - R2)/ 
R.
Qon tomirlarda qon oqishiga ko‘rsatiladigan qarshilik tomirlarning uzunligi, 
diametri, qonning yopishqoqligiga bog‘liq. Turli tomirlardagi qarshilikni ularning 
uchi va oxiridagi qon bosimi farqidan bilish mumkin: qon oqimiga qarshilik 
qancha katta bo‘lsa, tomirda qonning harakatiga shuncha ko‘p kuch sarflanadi, 
binobarin, bu tomirdagi bosim shuncha ko‘p pasayadi. Tomirlardagi qon bosimini 
bevosita o‘lchash yirik va o‘rta arteriyalarda uning atigi 10 %, arteriyalarda va 
kapillyarlarda esa 85 % pasayishini ko‘rsatadi. Qon oqishining ikki tezligi 
o‘rnatiladi. Birinchisi - chiziqli tezlik - qon zarrachalarining tomirda siljish 
tezligini ifodalaydi, o‘lchash birligi- mmg‘s yoki smg‘s.da ifodalanadi. Ikkinchisi - 
hajm tezligi - qon tomirdan vaqt birligida oqqib o‘tgan qonning hajmini ko‘rsatadi 
va ml/s da o‘lchanadi. Aorta yoki kovak venalar orqali, o‘pka arteriyasi yoki o‘pka 
venalari orqali bir daqiqada oqib o‘tadigan qon hajmi bir xil bo‘ladi. Yurakdan 
kelayotgan qonning miqdori unga kelayotgan qon miqdoriga teng. Katta va kichik 
qon aylanish doirasining butun arterial tizimi yoki barcha arteriolalar, barcha 
kapillyarlar, yoki butun venoz tizimi orqali bir daqiqada o‘tgan qon hajmi bir xilda 
bo‘ladi. Tomirlar tizimining har qanday umumiy ko`ndalang kesimidan o‘tgan qon 
hajmi doimiy bo‘lgan holda, qon oqimining chiziqli tezligi bir xil bo‘lmasligi 
kerak. Chiziqli tezlik tomirlarning umumiy kengligiga, ya’ni eniga bog‘liq. Qon 
tomirlar tizimining eng tor joyi aorta. Arteriyalar shoxlanganda, har bir tarmoqlar 
yig‘indisining kengayganligi kuzatiladi. Kapillyarlar turi hammadan keng, chunki 
barcha kapillyarlar diametrining yig‘indisi aorta diametridan taxminan 600-800 
barobar katta. Shunga binoan, aortadagi qon, kapillyarlardagiga qaraganda juda 
ham tez harakatlanadi. Qon yurakdan uzluksiz ravishda oqib chiqmay, balki otilib-
otilib chiqqani uchun, arteriyalardagi qon oqimi pulsli tabiatga ega bo‘ladi. Ammo 

---

77 
arteriola, kapillyar va venalarda qon oqimi uzluksiz, ya’ni doimiydir. Buning 
sababi arteriyalar devorining tuzilishidadir.