«Физиология» фанидан 2-курс даволаш, педиатрия, касбий таълим, тиббий профилактика, фармация, факультети талабаларига

 Амалий кўникмалар
1.Nerv mushak preparatlarini tayyorlash.
NERV-MUSHAK PREPARATINING QO'ZG'ALUVCHANLIGINI
ANIQLASH (VOSITALI VA VOSITASIZ TA'SIRLASh) 
Mushakni qisqartirish uchun uni vositasiz yoki vositali yo'l bilan 
ta'sirlash mumkin. Agar turli ta'sirotlar bilan mushakning 
bevosita o'ziga ta'sir etiladigan bo'lsa, bunda muskul vositasiz 
ta'sirlangan bo'ladi. Bordiyu, muskulning o'zini ta'sirlamay,
unga keladigan nervni ta'sirlab, nervdan to'la oladigan
mushak ustiga tashlagan. Nerv mushakga tushgan paytda
mushak qisqaradi. Galvani tirik mushak eletkr
xarakatlantiruvchi kuch manbai bulish to'g'risidagi taxminini 
bayon qilgan. Bu xodisani tushintirish uchun Galvanining 
birinchi va ikkinchi navbat bilan bajaramiz. 
2. Galvaning birinch tajribasini quyish
Galvanining birinchi tajribasi
(1791-y).
Mashg'ulotga kerakli anjomlar

---

: bimetall pintset, asboblar yig'indisi, jomcha, universal 
shtativ, doka salfetkalari, Ringer eritmasi, baqa. 
Tajriba o'tkazish tartibi
. Baqaning oyoqlaridan 2 ta nerv - mushak preparati
tayorlanib, 
shtativga osiladi. Mis va temirdan yasalgan bimetall pintsetning 
mis va temir qismlariga umurtqa 
pog'onasidan chiqayotgan qo'ymich nervi tolalariga
tekkizilganda, baqa oyoq mushaklarining 
qisqarishi kuzatiladi. 
Tajribani rasmiylashtirishga doir ko'rsatmalar. Tajriba
chizmasini keltiring, mushakning 
qisqarish sababi to'g'risida xulosa chikaring. 
Asrimizning boshida fiziologiya fani erishgan yutuqlardan 
elektrofiziologiya hodisalarini o‘rganish natijalari samarali 
bo`ldi. Sezgir galvanometrni kashf etilishi V.Eyntxoven va 
A.F.Samoylovlarga yurakning elektr potensiallarini qayd qilish 
imkonini berdi. Elektr kuchaytirgichlar paydo bo`lishi 

---

elektroensefalografiya va boshqa elektrofiziologik usullarning 
keng tarqalishiga olib keldi. Elektrofiziologiya bilan bir qatorda 
mediatorlar to‘g‘risidagi ta‘limot yuzaga kelib, rivojlandi. 
Avstriyalik olim O.Lyovi, undan keyin U.Kennon, A.V.Kibyakov 
va boshqalar qo‘zg‘alishni nervdan muskulga, nervdan nervga 
o‘tishida maxsus kimyoviy vositachilar – mediatorlar zarurligini 
ko‘rsatdilar.
Mikroelektrodlar texnikasi va stereotaksik usulning rivojlanishi 
markaziy nerv tizimida qo‘zg‘alish va tormozlanishning 
tarqalishi, bosh miya po‘stlog‘i va po‘stloq osti tuzilmalarining 
o‘zaro munosabatlarini, hissiyot, intilish, uyqu, narkoz 
mexanizmlarini tekshirishda katta ahamiyatga ega bo`ldi. Shu 
usullar yordamida ko‘pgina nerv markazlarining miyada 
joylashishi va tuzilishi aniqlandi, to‘rsimon formatsiyaning bosh 
va orqa miyaga ta‘siri o‘rganildi, limbik tizimning ichki a‘zolar 
faofiyatini boshqarishdagi hissiyot v xatti-harakatlarining 
shakllanishidagi roli korsatiladi.