«Физиология» фанидан 2-курс даволаш, педиатрия, касбий таълим, тиббий профилактика, фармация, факультети талабаларига

62.Oraliq miya fiziologiyasi
Oraliq miya miya stvolining bir qismi bo`lib, uning asosiy tuzilmalarini ko‘ruv do‘mbog‘i – 
talamus, do‘mboq usti va do‘mboq osti sohalar – epitalamus va gipotalamus tashkil qiladi.
Hidlov yo`llaridan tashqari, katta yarim sharlaga boruvchi barcha afferent yo`llar talamus 
orqali o‘tadi. Talamusga joylashgan neyronlar 40 taga yaqin yadro hosil qiladi. Funksional 
nuqtai nazardan ularni spetsifik, nospetsifik, assotsiativ va motor yadrolarga bo`lish rasm 
bo`lgan. Spetsifik yadrolarning neyronlari po‘stloqning muayyan sohalariga boglangan. 
Ularning shikastlanishi ma‘lum sezgilarning yo‘qolishiga olib keladi. Bu faqat spetsifik 
yadrolarning impulslarni chetdagi retseptorlardan katta yarim sharlar po‘stlog‘iga 
o‘tkazuvchi bekat ekanidan dalolat beradi. Spetsifik yadrodagi neyronlar faqat bir turdagi 
retseptorlardan kelgan impulslarga javob beradi. Lateral tizzasimon tana ko‘ruv tizimining 
sensor yadrosi bo`lib xizmat qiladi. Bu yadro yorug‘lik darajasini aniqlashda va rang sezishda 
ishtirok etadi. Lateral tizzasimon tana to‘rt tepalikning oldingi do‘mboqlaridan tolalar oladi, 
undan chiqqan tolalar esa bosh miya po‘stlog‘ining ko‘ruv sohasida tugaydi. Orqa 
do‘mboqlar bilan afferent tolalar yordamida bog‘langan medial tizzasimon tana eshituv 
tizimining spetsifik talarnik yadrosi hisoblanadi. Bu yadrodagi neyronlarning bir guruhi 
ma‘lum chastotadagi tovushlarni qabul qilishga moslashgan. Medial tizzasimon tana akustik 
axborotni tahlil qiladi va po‘stloqning eshituv markaziga o‘tkazadi. Sensomotor tizimning 
ham talamusda o‘ziga xos (spetsifik) yadrolari bor. Talamusning assotsiativ yadrolari ayrim 
sezgi tizimidan emas, balki bir vaqtning o‘zida bir nechta sezgi yo`llaridan impulslar oladi. Bu 
yadrolar po‘stloqdagi assotsiativ sohalarga bog‘langan. Talarnik assotsiativ yadrolarning 
fuksiyalari haligacha yaxshi aniqlanmagan. Talamusning motor yadrolariga ventro-lateral 
yadro kiradi. Unga miyacha va bazal tugunlardan tolalar kirgan. Chiquvchi tolalar esa yadroni 
miya po‘stlog‘idagi motor soha bilan bog‘lab turadi. Ventro-medial yadro harakatlarni 
boshqaruvchi tizimning bir qismi. Impulslar nospetsifik yadrolardan avval po‘stloq osti 
tuzilmalariga o‘tkaziladi, so‘ngra bu tuzilmalardan parallal ko‘tariluvchi yo`llar orqali miya 
po‘stlog‘ining ko‘pgina qismlariga borib yetadi. Talamusning nospetsifik yadrolari o‘rta 
miyadagi to‘rsimon formatsiyaning davomi hisoblanadi. To‘rsimon formatsiyaning po‘stloqni 
faollashtiruvchi ko‘tariluvchi ta‘siri talamusning nospetsifik yadrolari orqali o‘tadi.
Talamus katta yarim sharlar po‘stlog‘iga intiluvchi sensor (sezuvchi) signallar yo`lida o‘ziga 
xos darvoza bo`lib, juda muhim ahamiyatga ega ma‘lumotlarni po‘stloqqa o‘tkazadi. Kuchsiz, 
ahamiyatsiz signallar bu yerda to‘xtalib, o‘tkazilmaydi. Talamus nospetsifik yo`llar orqali 
katta yarim sharlardagi neyronlar qo‘zg‘aluvchanligiga ta‘sir qiladigan bo`lsa, po‘stloq ham 
o‘z navbatida talamusga tormozlovchi va yengillashtiruvchi ta‘sir o‘tkazadi. Bu ta‘sirlar ham 
spetsifik, ham nospetsifik yadrolarga yetib keladi. Talarno-kortikal tizim uxlash va 
uyg‘onish, bedorlik va boshqa jarayonlarni boshqarishda ham ishtirok etadi. Talamus og‘riqni 
sezishning oliy markazi hamdir.