«fizika va kimyo» kafedrasi hayvonlar biokimyosi

4- Mag’ulot 
 
 OQSILLARNI ANALIZ QILISHNI XROMATOGRAFIYA USULI 
 
Aminokislotalarni bir-biridan ajratishda eng oddiy, oson va nisbatan aniq 
usul qog‘oz xromatografiyasidir. Xromatografiya usuli 1903 yilda rus olimi M. S. 
Svet tomonidan kashf etilgan. Qog‘oz xromatografiyasi uchun yuqori sifatli har 
qanday filtr qog‘ozdan foydalanish mumkin. Aminokislotalarning ajratish va 
aniqlash usuli, ularning aralashmasini filtr qog‘ozga tomizishdan va qog‘ozning bir 
uchini tegishli organik erituvchiga tushirishdan iborat. Erituvchi filtr qog‘oz 
tomonidan shimiladi va o‘zi bilan birga aminokislotalarni ko‘chiradi (ilashtiradi). 
Aminokislotalarni qog‘oz bo‘ylab ko‘chirilish tezligi ularning kimyoviy 
tuzilishiga, erituvchilarda erish darajasiga bog‘liq bo‘ladi. Ayrim aminokislotalar 
turli xil eritmalarda turlicha erish xususiyatiga ega. Odatda bu eritmalardan biri 
suv, ikkinchisi esa suvda to‘ydirilgan organik erituvchi bo‘ladi (fenol, butil spirti 
va boshqalar). Odatda suv bilan aralashmaydigan yoki qisman aralashadigan 
organik erituvchilardan foydalaniladi. Aminokislotalar bosib o‘tgan masofani (a) 
eritma bosib o‘tgan masofaga (v) bo‘lgan nisbati aminokislotalarning ajralish 
koeffitsenti deb ataladi. Aminokislotalarning ajralish koefitsenti (Rf) har bir 
aminokislota uchun berilgan eritmada doimiy bo‘lib, u quyidagicha aniqlanadi.
Qog‘oz xromatografiyasida aminokislotalar ikki usul yordamida ajratiladi. 
Bu pastga va yuqoriga harakat qiluvchi xromatografiya usulidir. Bundan tashqari 

---

yana bir tomonlama va ikki tomonlama xromatografiya usuli ham mavjud. Bir 
tomonlama xromatografiya usulida moddalarning ajralishi bir yo‘nalishda bo‘ladi. 
Bunda 
Rf 
yaqin bo‘lgan aminokislotalar bir-biriga qo‘shilib 2-3 tadan ajraladi. 
Ularni bir-biridan ajratish uchun ikki tomonlama xromatografiya usulidan 
foydalaniladi. Bunda ikkita organik erituvchi ishtirok etadi. Ajratish ketma-ket 
ikkita o‘zaro perpendikulyar yo‘nalishda olib boriladi
.