Физика ва электроника асослари

5. INDUKTIVLIK G‘ALTAGI VA UNI HISOBLASH

Induktivlik birligi qilib genri (Gn) qabul qilingan. Bir genri deb induktivlik g‘altagida o‘zinduksiya paytida elektr yurituvchi kuch 1 v bo‘lganida, shu g‘altak tokining qiymati 1 sek da 1 a ga o‘zgarishiga aytiladi. Radiotexnikada induktivlikning nisbatan kichikroq qiymatlari ham ma’lum:
1 milligenri (mGn) 10^–3 Gn;
1 mikrogenri (mkGn) =10^–6 Gn;
1 sim = 10^–9 Gn = 1 nGn = 10^–3 mkGn = 10^–6 mGn.
Induktivlik quyidagi formula bilan hisoblanadi
h = ^{ω 2} (Gn), (26)
R_м
Induktivlik o‘ramalar sonining kvadrati – ω ga to‘g‘ri proporsional, magnit oqimining qarshiligi – R_m ga teskari proporsional bo‘ladi.
l  1 
R_м =  
µ⋅ q Gn
bu yerda, l – magnit uzunlik chizig‘i; µ – mutlaq magnit singdiruvchanlik; q – magnit oqimining ko‘ndalang kesim yuzi, sm².
Texnikada shunday kattalik qabul qilinganki, u magnit oqimi qarshiligiga teskari bo‘lib, uni o‘ramlar induktivligining koeffitsiyenti deyiladi. Bu A_l koeffitsiyent magnit materiallarini texnik ma’lumotlarida beriladi.
Mq
A_l = (Gn).
l
Mutlaq magnit singdiruvchanlik kattaligi µ materialga bog‘liq. Adabiyotlarda keltirilishicha magnit materiallariga nisbatan magnit singdiruvchanligi quyidagi formula bilan hisoblanadi:
µ=µ₀ ⋅µ_r (Gn/m), (27)
µ= 4π⋅10⁻⁷ ( ^Gn) =1,26⋅10^{−6 Gn} =1,26⋅10^{−8 Gn} . m m sm
Magnit singdiruvchanligi – cheksiz kattalikdir. Magnit maydonida hosil bo‘lgan energiya:
w⋅l²
W_m (j),
bu yerda l – induktivlik, Gn; I – tok, a.
G‘altak o‘ramlarida hosil bo‘lgan elektr yurituvchi kuch quyidagi formula bilan topiladi.
dΦ di
E_инд = −w = −L . (28) dt dt
Agar zanjirda induktivlik g‘altagi ulangan bo‘lsa, bu zanjirdagi tok birdaniga o‘zgarmaydi, u xuddi doimiy tok zanjiriga ulangan sig‘im yoki qarshilik orqali ulangan sig‘imning o‘zgarishiga o‘xshab o‘zgaradi.
Agar R_i ≤ R_L bo‘lsa, faqatgina R_L ni hisobga olish mumkin (10-rasm).
К1

10-rasm.
K1 ni ulaganda zanjir toki
t
E −^τL
I = (1− e ) (amper), Ri + RL
bu yerda, R_i – manbaning ichki qarshiligi, Om;
R_L – g‘altak qarshiligi, Om;
E – manbaning elektr yurituvchi kuchi, v; t – vaqt, sek;
L – induktivlik, Gn.
Bunda doimiy vaqt
L
τ_L = (sek).
Ri + RL
Zanjir manbadan kalit K1 orqali uzilib, kalit K2 ulanganda zanjir toki
t
E −^τL ) (amper).
I = (e
R_L
Unda doimiy vaqt
L
τ_L = (sek).
R_L
Tokning maksimal qiymatining yarmiga erishish uchun ketgan vaqt oralig‘i: