Физика ва электроника асослари

t_н = 0,7τ (sek).
Ketma-ket ulangan va o‘zaro induksiyasiz ulangan zanjirning induktivligi quyidagicha topiladi:
L_umum = L₁ + L₂ ++ L_n. (29)
Lumum

L1 L2
Parallel ulanganda quyidagi formula o‘rinli bo‘ladi:
1 1 1 1
= + ++ . (30)
Lumum L1 L2 Ln
L¹

L2
Ikkita g‘altak o‘zaro parallel ulangan bo‘lsa
L¹ ⋅ L² . (31)
L_umum = L1 + L2
Ikkita magnit induksiya orqali o‘zaro ketma-ket bog‘langan g‘altak uchun

L = L₁ + L₂ ± 2М . (32)
Bu yerda, M – o‘zaro induktivlik, Gn.
Ikkita g‘altak o‘zaro parallel ulanganida magnit oqimining yo‘nalishi bir xil bo‘lsa musbat (+), teskari bo‘lsa manfiy (–) ishora qo‘yiladi.

12. 
    = L1 ⋅ L2 − M 2 .
    

L₁ ⋅ L₂ ± 2M
O‘zaro induktivlik quyidagicha topiladi:

12. 
    = K ⋅ L₁ ⋅ L₂ , (33)
    

bu yerda, K – bog‘lanish koeffitsiyenti va u doim birdan kichik K<1.
Ketma-ket ulangan va magnit induksiya orqali bog‘langan zanjir uchun bog‘lanish koeffitsiyentini aniqlash quyidagicha amalga oshiriladi:
L_min = L''= L₁ + L₂ − 2M ;
L_max = L'= L₁ + L₂ + 2M ;
L'−L''
M = ;
4
L'−L''

11. 
    = .
    

4L₁ ⋅ L₂
O‘tkazgichning yerga nisbatan induktivligi:
= 2e⋅ln ^2L ⁻³

11. 
    ⋅10 (mkGn), (34)
    

  r 
bu yerda, L – o‘tkazgich uzunligi, sm; h – yerdan o‘tkazgichgacha bo‘lgan masofa, sm; r – o‘tkazgichning radiusi, sm.
Koaksial kabel induktivligi

D ⁻³

L = [2L ⋅ ln( )] ⋅10 (mkGn), (35)
d
bu yerda, D – simning tashqi diametri, sm; d – simning ichki diametri, sm.

Toroidal g‘altak induktivligi = 4π⋅ µ⋅ F ⋅ w2 ⋅10−3 (mkGn), (36) L

e
bu yerda, w – o‘ramlar soni
µ – materialning mutlaq magnit singdiruvchanligi. F – magnit o‘tkazgichning ko‘ndalang kesim yuzi, sm²; L – magnit chizig‘ining o‘rtacha uzunligi.
32-misol. R=100 Om qarshilikni tayyorlash uchun diametri q=1 mm² bo‘lgan konstantan simidan necha metr kerak?
3-jadvaldan konstantan simining solishtirma qarshiligini topamiz.
Om ⋅ mm² m
ρ=0,5 yoki χ=2 m Om⋅ mm²
unda L =200 m;
yoki L=R⋅χ⋅q=100⋅ 2 ⋅1≈ 200 m.
33-misol Elektromagnit g‘altagining xona temperaturasidagi qarshiligi R₀=5000 Om. Bir soat ishlagandan keyingi qarshiligi R=5780 Om ga o‘zgardi va g‘altak temperaturasi 60⁰C ga ko‘tarildi. G‘altak simi qaysi materialdan tayyorlangan?
Temperatura koeffitsiyenti
R − R₀ 5780 − 5000 1
D= = =0,0039 .
R₀ ⋅ ∆t 5000⋅ 40 °С
Buni ham 3-jadvaldan aniqlasak mis simiga to‘g‘ri kelar ekan.
34-misol. Kuchlanishi 500 v bo‘lgan doimiy tok zanjiriga 8 mkF ga ega bo‘lgan kondensator ulangan. Kondensator zanjiriga ichki qarshiligi kondensatorning qarshiligidan katta bo‘lgan voltmetr ulangan. Kondensator uzilgandan 50 sekund keyin zanjirdagi kuchlanish 250 v ga tushgan.
Kondensatorni yo‘qotish qarshiligi topilsin.
Kondensatordagi tushish vaqtining intervali (t_n) 50 sek ni tashkil qilsa t_n=0,7⋅τ;
tн 50
τ= = = 71,5 sek ,
0,7 0,7
τ 71,5
R= = = 9 mOm.
C 8
35-misol. Kondensatorni razryadlash uchun ba’zi hollarda, sim yoki otvyortka yordamida uning uchlarini korpusga o‘tkazish yo‘li bilan amalga oshiriladi. Lekin bunday qilish oqibatida tok kondensatorni ishdan ham chiqarishi mumkin. Agar otvyortka yoki simning qarshiligini 0,05 Om deb qabul qilsak, qisqa tutashuv (t=0) bo‘lgan vaqt uchun tokning qiymati va shu qarshilikdan ajralayotgan quvvat topilsin.
Bundan oldingi misolga asosan:
Е 500
I_raz= = =10000 v.
R_раз 0,05
P=I²⋅R=10⁸⋅5⋅10^–2=5⋅10⁶ W=5 mW.
36-misol. Ikkita bir-biri bilan induktiv bog‘langan g‘altak va kondensator priyomnikning kirish qurilmasini tashkil etadi. Induktivlik qiymatlari L₁=100 mkGn, L₂=6 mkGn, L’=130 mkGn va L’’=110 mkGn. Bog‘lanish koeffitsiyenti hisoblansin.
М L'−L'' 130 −110
K= = = = 0,204.
L₁ ⋅ L₂ 4 L₁ ⋅ L₂ 4 100⋅ 6
37-misol. Diametri 1 mm bo‘lgan sim yerga nisbatan 5 m balandlikda parallel tortilgan. Agar simning uzunligi 10 m bo‘lsa, uning induktivligi topilsin?
L =2l ⋅ln(2h) −3 = (2⋅10−3 ⋅ln 10−3−2 )⋅10−3 ≈ 20 mkGn ⋅10
r 5⋅10
38-misol. O‘zakli induktivlik g‘altagi L=200 mkGn ga teng, o‘ram koeffitsiyenti Al – 36,5 ⋅10^–3 mkGn ga teng.
G‘altakning o‘rami qancha bo‘lishi kerak?
L 200
W = = ≈ 74 o‘ram.
Al 36,5⋅10⁻³
39-misol. Qurilmaning korpusidan 0,5 sm uzoqlikda joylashgan, diametri 0,5 mm, uzunligi 10 sm bo‘lgan montaj simining sig‘imi topilsin?
0,24 ⋅ Er ⋅ l 0,24⋅1⋅10
С = = =1,5 pF.
4 ⋅ h 4⋅ 0,5
lg lg
D 5⋅10⁻²