Fizika va astronomiya

Nazorat savollari:

1. 
   Fizika o‘qitish metodikasi nimaga pedagogik fan deyiladi?
   
2. 
   Fizika o‘qitish metodikasida ishlatiladigan didaktik rinsip- lami qanday tushunasiz?
   
3. 
   Izchillik prinsipining metodologik va didaktik jihatlari qanday?
   
4. 
   Fizika o‘qitishda tarixiylik prinsipini qo'llash nima uchun kerak?
   
5. 
   Fizika o‘qitishni gumanlashtirishni qanday tushunasiz?
   

7-§. Fizika o‘qitish texnologiyasi

Texnologiya so‘zi grekcha texnika va logiya degan so'zlardan olingan. Texnika - san’at, mohirlik deganini bildiradi. San’at - haqiqatni ko'rkam obrazlarda ijodkorlik bilan ifodalash, mohirlik yaratuvchi, yaratuvchanlik, kasbkorlikni anglatadi. Demak, texnologiya atamasi - qandaydir bir narsaning xosiyatini, shaklini, holatining o‘zgartirish, qayta ishlashni, undan boshqa narsa tayyorlash yo‘llari degan ma’noni bildiradi. Agar soddalashtirib aytsak: xomashyo - mahsulot. Masalan, un, suv, tuz - xomashyo, mahsulot - non; teri - xomashyo, mahsulot - to‘n, oyoq kiyimi va boshq. Bu yerda texnologiyaning ma’nosi berilgan xomashyoni qanday yo‘l bilan qayta ishlashda yotadi. O‘z-o‘zidan quyidagicha savol tug‘iladi: Bilim berishda, ta’lim-tarbiyada texnologiyaning ina’nosi qanday?

O‘qitish texnologiyasi - o‘qitishning maqsadiga yetish uchun tanlab olingan metodlami, vositalami turli shaklda qo‘llash, boshqa- cha aytganda, o‘quvchilarga bilim berish, tarbiyalash va rivojlan- tirishning unumli yo'lini ifodalaydi. Bunda xomashyo - o‘quvchi hisoblanadi. Uni ishlatish — o‘qitish jarayonini tashkil qilish. Mahsulot - yetarli bilimga ega bo‘lgan, ta’lim - tarbiya olgan, ong jihatdan rivojlangan - barkamol inson - kasb-hunar oliy maktab bitiruvchisi. Oliy maktabning yo‘nalishiga, guruhning darajasiga, o‘quvchilaming xususiyatlariga, o‘quv predmetlarining o'miga, o‘quv muassasasining moddiy-texnik bazasiga va unda yaratilgan sharoitga mos o‘qitish texnologiyasi ishlab chiqiladi hamda amalga oshiriladi.

O‘qitish texnologiyasining o‘ziga xos xususiyatlari quyida- gilardan iborat:

1. 
   O‘qitishni muhitga mos kelishi - o'qitishni takomillashtirish va davr talabiga qaratilishi, boshqacha aytganda, ilmning yutuqlari bilan uni amalda qo‘llanishi orasidagi farqni qisqartirish.
   
2. 
   Muvoflqlik - o’qituvchi bilan o‘quvchilaming minimal heraknll vn tn’lim-tnrbiya ishida maksimal natijaga erishishi. Ilund«gl w*o*ly omil vaqtni tcjnsh va bilimning sifatini yuqori ho'lluhi
   

I, Intcgratsiya ta'lim-tarbiya ishini rivojlantirishga ijobiy tn'sir qilish maqsadida ko'pchilik ilmlaming yutuqlarini birlash- firisli. Bunda pedagogika bilan an’anaviy bog‘langan psixologiya, Mihiologiya, fiziologiyagina emas, informatika, statistika, iqtiso- diyol, boshqaniv nazariyasi va boshqa fanlaming asosidan foydala- nlsh. llshbu ftmlarning yangi yutuqlari bir g‘oyaga birlashtiril- gnndnginn, ular o'qitishning yangi texnologiyasini ishlab chiqishga й*о*| ho'lndl.

4. 
   llmlyllk o'qitishda yangi mazmunni, metodni, vositani va uyn«hllrl*ll ehaklini qo’llash natijasini tadqiq qilishdir. Bunda cmplrik, (ц|| Iba iimiliar emas, balki ilmiy metodlami qo'llanishi muhlm ma'noga ega.
   

Jarayonlarni hamda ijobiy natijalami takrorlanib turishi, har doim ta’lim - tarbiya bcrishni keyingi bosqichida yangi yutuqlarga erishishga intilish hamda o‘qish va o‘qitishni yuqori mahorat bilan amalga oshirishga oldindan sharoit yaratishdir.

4. 
   O'quvchi yoki o‘quvchi bilan o‘qituvchining ish faoliyatini dasturlash, o'qitish jarayonini uyushtirishni aniq rejalashtirish va aniqlashtirishdir. Busiz o‘qitish texnologiyasi to^kg‘risida so‘z bo‘lishi mumkin emas.
   
5. 
   O‘quv vositalari va materiallaridan faol foydalanish. Bu esa, ma’lumotni faqatgina og'zaki usulda bermasdan, o‘quv materiallarini texnik vositalami hamda kompyuter texnologiyasini qo‘llash orqali amalga oshirishni nazarda tutadi.
   
6. 
   Bilim berish va olishning samarali muhitini uyushtirish - bu ilmiy tadqiqotlar va didaktik ergonomikaning yutuqlariga asos- lanadi, o‘qitishning samaraliligi o‘quv muassasalarining moddiy- texnik ta’minlanganlik darajasigagina emas, ulardan foydalanish bo‘yicha ish harakatlarga bog‘liqdir. Shuning uchun, texnik vositalar fizika kabinetlarini bezash uchun emas, o‘qitishni jadallashtirishga qaratilgani to‘g‘ri bo'ladi.
   
7. 
   O'qitish natijasini sifatli baholash. Ta’lim-tarbiya ishining yurishida ko‘p hollarda va yakuniy xulosa chiqarishda to‘g‘ri va obyektiv baholash, uning sifatini yaxshi bo'lishining birdan-bir shartidir. Albatta, bunga ko‘p vaqt kerak. Shuning uchun, keyingi vaqtlarda bu jarayonga kompyuter texnologiyasini qo‘llash samara bermoqda.
   

Agar o‘qitish texnologiyasining mohiyatini to‘g‘ri tushun- masak, uni yaratish yo‘lini bilmasak, qorong‘ida adashgan kimsa holiga tushib qolamiz. Bu esa hech qachon yaxshi natijaga olib kelmaydi. Shuning uchun, o‘qitish texnologiyasini ishlab chiqishga qisqacha to‘xtab o‘taylik.

O‘qitish texnologiyasini ishlab chiqishning mazmuni, bir-biri bilan mustahkam bog‘lanishda bo‘lgan ikki elementdan iborat: a) o'qitishning bilim berish, ya’ni didaktik maqsadini aniqlash; b) maqsadga yetishni ta’minlovchi didaktik jarayonlami yaratish.

O‘qitishning didaktik maqsadini ishlab chiqishda quyidagilarga e’tibor berish talab qilinadi:

1. 
   O‘qituvchiga yo‘nalish beruvchi ustuvor maqsadlar: o‘qitish jarayonida insonning bilish faoliyatini shakllantirish; keng fikrlash qobiliyatini tarbiyalash; jamiyatdagi o‘zgarishlami to‘g‘ri tushu- mshga o'rgatish; fan asoslarini mustaqil o‘rganish ko’nikmalarini hosil qilish va boshq.
   
2. 
   O‘quv rejasida va dasturida taklif qilingan o'quv materiallaming mazmunini aniqlash; o‘quv materialining tarkibini tuzish; har bir predmetning mazmuniga mos hayotda kerakli inisollami topish; o‘quvchiga olgan bilimdan foydalanishga o‘rga- tuvchi ko‘nikma va vazifalami tuzish; o‘quv materialini o‘zlash- tirishga qo‘yiluvchi talablami aniqlash; tekshirish va baholashning aniq va obyektiv ko‘rsatkichlaridan foydalanish vaboshqalar.
   

Aytilgan didaktik maqsadlaming asosi normativ hujjatlarda, boshqacha aytganda, bilim berish konsepsiyalarida, davlat ta’lim '.tandartlarida, o‘quv rejasida va dasturlarida, darslik, qo'llanmalar- da o‘z aksini topgan. Lllar metodist - olimlar, tajribali o‘qituvchilar toinonidan ishlab chiqiladi, ta’lim vazirligi tomonidan tasdiqlanib, bilim beruvchi o‘quv yurtlariga taklif qiiinadi. Bu hujjatlar bilan »>'quv yurti jamoasi va o‘qituvchilar ish olib borishadi. Ularga asos- lanib o‘qituvchilar o‘zlarining tematik - kalendar rejasini tuzishadi. 1 Jnda asosan o’qiladigan mavzulaming nomi, ularga ajratilgan scat, o’qitishda qo’llaniluvchi metodlar, vositalar, tashkiliy shaklning furl, mustuqil ish soatlari, uyga beriladigan vazifalar va adabiyotlar ko'NNlllqdl lltinihiy rejn tuzishning standart shakii yo‘q. Biroq har hir o'qlliivihi n'z Ishbil umimli biqnrishi uchun, xohlagan shakldan will miimkln. Irmnlik kalendar reja asosida o'qituvchi har hh gurnh in him dai s rejnsini tuzadi. Dars rejasining tuzilishi muta- xasslslik o’quv rejasiga mos kclishi zarur. Endi o‘qitish ishini uyushtirishga bag’ishlangan didaktik jarayonni tuzishga, boshqacha nytgiinda, o’qitish tcxnologiyasini tuzish mazmuniga to‘xtab o‘taylik.