Fizika va astronomiya

Nazorat savollari:

1. 
   Osmon sferasi modelida olam o‘qini, vertikal chiziqni, meridiani, matematik gorizont va ekvator aylanalarini ekliptikani, shimol, janub, sharq va g‘arb nuqtalarini toping. Modelni o‘zingiz yashayotgan geografik kenglamaga moslab, osmon sferasi ele- mentlari: olam o‘qi, vertikal chiziq, tush chizig‘i, matematik gorizont va osmon ekvatori tekisliklari bilan tashkil etgan burchaklarini amqlang.
   
2. 
   «Osmon sferasi» mavzusini tushuntirishda talab etiladigan asosiy tushunchalar?
   
3. 
   Osmon ekvatori va Yer ekvatori o‘zaro qanday joylashgan?
   
4. 
   Yulduzlar aynan ko‘ringani kabi bitta sfera sirtida joylash- ganmi?
   

11-§. Astronomiyada model va suratlarni o‘qish usullari

Astronomiya o‘qitishda osmon yoritqichlarining suratlarini ko‘rsatish orqali tushuntirishga, suratlarni o'qishga to‘g‘ri keladi.

Surat nimani ko‘rsatadi, u qay darajada haqiqatga yaqin, suratni qanday o‘qish mumkin? Oddiy oq-qora suratda jismlaming yoritilganlik yoki yoritqichning yorug'lik darajasi tasvirlanadi, shuning uchun ham uni fotografiya (yorug'lik chizmasi) deb ataladi. Rangli tasvir uch xil rangdagi tasvirlami ustma-ust chiqarish yoki joylashtirish natijasida olinadi. Bu uch xil qizil, sariq va yashil ranglar obyektga aynan o‘xshash (farqini biz sezmaymiz) tasvir hosil qiladi. Boshqa ranglar (masalan, ko‘k, binafsha) rangli tasvir hosil qilishda ishtirok etmaydi, ulami odam ko‘zi yaxshi sezmaydi. Bunday rangli suratga olishni astronomiyaga qo‘llab bo'lmaydi, qo'llansa ham uni o‘qiy bilish kerak.

Masalan, qisqichbaqasimon tumanlikni tutash spektming yashil qismida olingan surati (u tumanlikni amorf tashkil etuvchisini namoyish etadi) ustiga vodorodning N - alfa spektral chizig¹ i nurida olingan (u tumanlikning qaynoq gaz qismini ko‘rsatadi) surati ustma-ust tushirilgan holda berilgan (11.1-rasm).