“Fizika” ta’lim yo’nalishi bo’yicha bakalavr darajasini olish uchun Xayrullayev Sardor Shayxiddin o’g’li Qattiq sorbentlarning klassifikasiy va ularning fizik-kimyoviy xossalarini o’rganish mavzusidagi

O’zbekiston Respublikasi Oliy va O’rta Maxsus Ta’lim vazirligi
BUXORO DAVLAT UNIVERSITETI
Fizika –matematika fakulteti
“Fizika” kafedrasi


5440200 “Fizika” ta’lim yo’nalishi bo’yicha bakalavr darajasini olish uchun
Xayrullayev Sardor Shayxiddin o’g’li


Qattiq sorbentlarning klassifikasiy va ularning fizik-kimyoviy xossalarini o’rganish
mavzusidagi
BITIRUV MALAKAVIY ISHI

“Ish ko’rildi va himoyaga ruxsat berildi” Kafedra mudiri______ f.m.f. B.E.Niyozxonova “____” __________2016 y.

Ilmiy rahbar:_______ Dosent S.A.Boltayev “_____” __________2016 y Taqrizchi:______________________ “_____” ________2016 y

“Himoya qilishga ruxsat berildi”
Fakultet dekani __________ prof. SH.M. Mirzayev
“_______” ______________ 2016 y.

Buxoro-2016.

Mundarija
Kirish................................................................................................................3
I – Bob. Adsorbsiya hodisasi
1.1. Adsorbentlar va ularning xarakteristikalari.......................................................7
1.2. Adsorbisiya issiqligi.......................................................................................10
1.3. Qattiq jism sirtidagi adsorbsiya.......................................................................12
II – Bob. Elektr o’tkazuvchanlik koeffisiyentini namlikka bog’liqligini tajriba asosida o’lchash.
2.1. CaCl₂ qattiq sorbentni elektr o’tkazuvchanlik koeffissiyentining namlikka bog’liqligini aniqlash qurilmasi.............................................................................16
2.2. Tajribadan olingan natijalar..............................................................................18
2. 3.Elektr o’tkazuvchanlik koeffisiyentini namlikka bog’liqligini tajriba asosida o’lchash.
2.4 Tajribadan olingan natijalar......................................................................39
Xulosa..............................................................................................................40
Foydalanilgan adabiyotlar.................................................................................42
Kirish
Mustаqillik yillаridа jаmiyatimiz hаyotining bаrсhа sоhаlаridа bo`lgаni kаbi tа`lim tizimidа hаm bir qаtоr islоhоtlаr аmаlgа оshirilmоqdа. “Kаdrlаr tаyyorlаsh Milliy dаsturi” vа “Tа`lim to`g`risidа”gi Qоnunlаrdа O`zbеkistоn Rеspublikаsidа tа`lim-tаrbiya tizimini zаmоnаviy tаlаblаr dаrаjаsigа ko`tаrish vа tа`limning uzluksizligini tа`minlаshning аsоsiy mаqsаdlаri vа shаrt - shаrоitlаri bеlgilаb bеrildi. O`zbеkistоn Rеspublikаsi Оliy Mаjlisining IX sеssiyasidа Prеzidеntimiz I.А. Kаrimоv tа`kidlаb o`tgаnlаridеk, «Tа`limning yangi mоdеli jаmiyatdа mustаqil fikrlоvchi erkin shахsning shаkllаnishigа оlib kеlаdi. Biz o`zining qаdr - qimmаtini аnglаydigаn, irоdаsi bаquvvаt, iymоni butun, hаyotdа аniq mаqsаdgа egа bo`lgаn insоnlаrni tаrbiyalаsh imkоnigа egа bo`lаmiz». Bundаn kеlib chiqаdigаn хulоsа shuki, yangi shаrоitdа rаqоbаtbаrdоsh yoshlаrni tаrbiyalаsh, ulаrni hаyotgа ishlаb - chiqаrish sоhаlаrigа tаyyorlаsh tа`lim tizimining bоsh vаzifаsi bo`lib qоlаdi. Kеng qаmrоvli istiqlоlgа yo`nаlgаn bu shаrаfli vа mаs`uliyatli vаzifаni аmаlgа оshirishdа yеtаkchi kuch – o`qituvchi, ustоzlаr hisоblаnаdi.
Bundаn kеlib chiqаdigаn хulоsа shuki, yangi shаrоitdа rаqоbаtbаrdоsh yoshlаrni tаrbiyalаsh, ulаrni hаyotgа ishlаb - chiqаrish sоhаlаrigа tаyyorlаsh tа`lim tizimining bоsh vаzifаsi bo`lib qоlаdi. Kеng qаmrоvli istiqlоlgа yo`nаlgаn bu shаrаfli vа mаs`uliyatli vаzifаni аmаlgа оshirishdа yеtаkchi kuch – o`qituvchi, ustоzlаr hisоblаnаdi.
Kalloid ximiya –mustaqil fan bo’lib, bir qator xususiyatlari jihatidan bir-biriga o’xshash turli-tuman sistemalarni tekshiradi. Kaloid ximiyani dispers sistemalar va sirt hodisalarning fizik ximiyasi deb qarash mumkin. Qisqasi kalloid ximiya-sirt hodisasi, dispers sistema va ularning fizik, ximiyaviy hamda mexanik xossalari haqidagi fandir.
Kalloid ximiyada tekshiririladigan obyektlar professor N.P.Peskov tomonidan 1930 yillarda ta’riflangan Ikki belgi bilan xarakterlanadi. Ulardan biri disperslik va ikkinchisi giterogenlikdir.
Biror moddaning mayda zarrachalari boshqa modda ichida tarqalishidan hosil bo’lgan sistema deyiladi (Dispers so’zi lotincha dispergire, ya’ni tarqalmoq, bo’lak – bo’lak bo’lib ketmoq so’zidan kelib chiqqan). Tarqalgan modda dispers faza, ikkinchi modda esa dispersimon muhit deb nomlanadi. Har qaysi dispers faza qattiq, cuyuq va gazsimon agregat holatlarda bo’lishi mumkin. Shu sababli dispers sistemelarining xillari nihoyatda ko’p.
Kapilyar – g’ovak moddalar ham dispers sistemalar jumlasiga kiradi. Dispers sisnemalar tabiatda juda ko’p tarqalgan, ular texnikada turli tuman jarayonda keng qo’llaniladi. Atrof – muxitimizda materiallar – tuproq, yog’och, tabiiy suv, turli – tuman oziq – ovqat maxsulotlari, rezina, bo’yoq va hokazolarning hammasi dispers sistemalarga misol bo’ladi.
Dispers sistemalarda dispers faza zarralari kata sirtga ega bo’lganligi sababli ularning sirtidagi atom va molekulalar alohida holatda bo’ladi. Har qanday dispers sistemada uchta faza: dispers faza, dispersion muhit va sirt faza mavjuddir. Shunga ko’ra kalloid ximiyada uch muhim muammo bilan ish ko’rishga to’g’ri keladi, bular:

1. 
   Sirtda sodir bo’ladigan hodisalarni va sirt qavatlarini o’rganish;
   
2. 
   Dispers sistemalarni sirtda fazaga bog’liq xossalarni o’rganish;
   
3. 
   Dispers sistemalarning mavjudlik sharoitlarini o’rganishdan iborat.
   

Dispers sistemaning barqarorligi dispers faza va dispersion muhit zarrachalarining kata – kichilik (dispeslik) darajasiga bo’g’liq bo’ladi. Barcha dispers sistemalar zarrachalarning kata – kichikligiga qarab uch sinfga bo’linadi:

1. 
   Dag’al dispers sistemalar (suspenziya), (mulsiya va ko’piklar); bu sistemalarda dispers faza zarrachalarning o’lchami 100 nm dan ortiq bo’ladi.
   
2. 
   Kalloid sistemalar: bularga dispers faza zarrachalarining o’lchami 1nm dan 100 nm dacha bo’ladi.
   
3. 
   Chin eritmalar: dispers faza zarrachalarining o’lchami 1 nm dan kichik bo’ladi.
   

Kalloid sistemalarning geterogenligi bu sistemadagi zarrachalar fazasida chegara sirti, sirt qavati borligidir; kalloid zarralarini odatdagi mikraskopda ko’rib bo’lmaydi, chunki modda kalloid sistemalarda juda kichik zarrachalarga qadar maydalangan holda bo’ladi. Ularni maxsus optik asboblar bilangina ko’rish mumkin. Kalloid zarrachalar filtr qag’oz teshiklaridan o’tib ketadi, lekin o’simlik yoki hayvon organizmidagi membranalardan o’tmaydi. Kalloid sistemalarning dispers fazalari dispersion muhitdan ma’lum sirtlar bilan ajralgan mustaqil fazani tashkil etadi. Shuning uchun kalloid sistemalar mikrogeterogen, hatto ultramikrogeterogen sistemalar deb qaraladi.
Shunday qilib kalloid ximiyaning vazifasi yuqori disperslikka ega bo’lgan geterogen sistemalarni, bu sistemalardagi sirt hodisalarni va yuqori molekulyar sistemalarni o’rganishdan iborat.