Физика фани ўқув хонаси ва лаборатория хоналарининг жиҳозланиш талаблари ва хавфсизлик техникаси қоидалари. Физика фанини ўқитишда кўргазма ва тажрибаларни ўтказиш методикаси

IV. Ҳисоблаш.

1-тажриба м1=100г=0,1кг Δл1=6,8мм=0,0068м Ф1=1Н
к1-?

2-тажриба м2=200г=0,2кг Δл2=13,5мм=0,0135м Ф2=2Н
к2-?

3-тажриба м3=300г=0,3кг Δл3=20,3мм=0,0068м Ф3=3Н
к3-?

Ҳисоблаб топилган к₁,к₂ ва к₃ ларнинг ўртача қиймати к_ўр=(к₁+к₂+к₃)/3 формула ёрдамида ҳисобланади.

Абсолют хатолик ҳисоблаб топилади.



Абсолют хатоликнинг ўртача қиймати топилади.

Нисбий хатолик ҳисоблаб топилади.

№	Юк массаси ( кг)	∆L ( м)	F (Н)	k (Н/м)	кўрт (Н/м)	Δ к (Н/м)	Δ кўрт (Н/м)	ε(%)
1	0,1	0.0068	1	147	148,2	1,2	0,6	0,4
2	0,2	0.0135	2	148		0,2
3	0,3	0.0203	3	147.8		0,4

V. Хулоса. Демак биз тажрибада аниқлаётган пружинанинг бикрлиги к=(148,2±0,6)Н/м га тенг экан.
Лаборатория иши №3
Сирпаниш ишқаланиш коеффитсиентини аниқлаш

1. 
   Мақсад: Сирпаниш ишқаланиш коеффитсиентини аниқлашни ўрганиш.
   
2. 
   Керакли жиҳозлар:
   

1. 
   динамометр;
   
2. 
   ёғоч брусок;
   
3. 
   юклар тўплами;
   
4. 
   Ёғоч тахта.
   
5. 
   Темир тахта.
   

Динамо-метр	Трибометр тахтачаси	Ёғоч брусок	Юклар тўплами

III. Ишнинг назарий асоси

1. 
   Ҳаракатланаётган икки жисмнинг тегиб турган сиртлари орасида юзага келиб, уларнинг бир-бирига нисбатан ҳаракатланишига қаршилик кўрсатувчи куч ишқаланиш кучи деб аталади. Ишқаланиш кучи доим ҳаракат ёъналишига тескари ёъналган бўлади.
   
2. 
   _{Бир жисмнинг иккинчи жисм сиртида сирпанишидан юзага келган ишқаланиш кучига} сирпаниш ишқаланиш кучи деб аталади.
   
3. 
   _(1),
   
4. 
   _{бу ерда μ- сирпаниш ишқаланиш коеффициенти, Н – нормал реаксия кучи.}
   
5. 
   Агар бир жисм устида иккинчи жисм сирпанмасдан думаласа, бунда ҳосил бўлган ишқаланиш кучини думаланиш ишқаланиш кучи деб аталади.
   
6. 
   Агар жисм горизонтал сирт устида ётган бўлса, унга ишқаланиш кучи таъсир қилмайди. Исқаланиш кучи қачонки жисмни унга куч таъсир қилдириб, жойидан қўзгаътишга уринганда ҳосил бўлади. Бундай кучга тинчликдаги ишқаланиш кучи деб аталади.
   
7. 
   Бу кучнинг қиймати μН кучнинг қийматидан катта бўлмагунича жисм тинч туради ва ишқаланиш кучининг қиймати қўйилган куч қийматига тенг ва ёъналиши бўйича тескари ёъналган бўлади.
   
8. 
   Кейин ҳаракат бошланади. Шундай қилиб, Н – максимал тинчликдаги ишқаланиш кучи, μ – тинчликдаги ишқаланиш коеффициенти, Н – нормал реаксия кучи деб аталади.
   
9. 
   Тинчликдаги ишқаланиш кучининг юзага келишини шундай тушинтириш мумкин: қаттиқ жисмнинг сирти қанчалик силлиқ бўлмасин, бари бир у идеал текис бўла олмайди. Сиртда унчалик катта бўлмасада ҳар хил ўчамдаги дўнгликлар чуқурчалардан иборат гаъдир – будирликлар мавжуд бўлади. Сиртлар бир-бирига текканида бир сиртнинг дўнгликлари иккинчи сиртнинг чуқурчаларига кириб бир-бирига илашиб қолади. Ўз навбатида, бу илашишлар ишқаланиш кучини юзага келтириб, жисмларнинг бир-бирига нисбатан ҳаракатланишига тўсқинлик қилади.
   
10. 
    _{Ишқаланиш кучини ўлчаш мумкин. Масалан, ёгъоч брусокнинг тахтача устида сирпанишидан ҳосил бўлган ишқаланиш кучини ўлчаш учун, унга динамометрни илдириш керак. Кейин эса динамометрни горизонтал ҳолатда тутган ҳолда брусокни тахтача бўйлаб текис ҳаракатлантириш керак. Жисм текис ҳаракатланаётганда унга динамометр томонидан таъсир қилаётган кучни ўлчаб, биз ишқаланиш кучини ўлчаймиз.}
    
11. 
    _{Горизонтал текислик билан тўгъри чизиқли ва текис ҳаракат қилаётган жисм ўртасида юзага келувчи ишқаланиш коеффициентини аниқлаш услубини қараб чиқамиз. Массаси м бўлган жисм горизонтал текислик устида турган бўлсин. Агар жисмга ташқи F куч таъсир қилаётган бўлса, Нютоннинг иккинчи қонунига мувофиқ ҳаракат тенгламасини қуйидагича ёзиш мумкин:}
    
12. 
    ₍₂₎
    
13. 
    _{Ташқи куч ва ишқаланиш кучлари бир-бирига тескари ёъналганликларини ҳисобга олиб, (2) ифодани скаляр кўринишда қуйидагича ёзиш мумкин:}
    
14. 
    ₃₎
    
15. 
    _{Агар жисм горизонтал текислик бўйлаб текис ҳаракатланаётган бўлса}
    
16. 
    _{(а = 0), (3) ифодани қуйидагича ёзиш мумкин: , яъни жисмга таъсир қилувчи ташқи куч сон жиҳатдан ишқаланиш кучига тенг. У ҳолда, (1) ифодадан фойдаланиб, сирпаниш ишқаланиш коеффициентини топиш формуласини қуйидагича ёзишимиз мумкин:}
    
17. 
    ₍₄₎
    
18. 
    Нормал реаксия кучи эканлигини эътиборга олсак, сирпаниш ишқаланиш кучини қуйидагича ёзиш мумкин:
    
19. 
    (5)