Физика фани ўқув хонаси ва лаборатория хоналарининг жиҳозланиш талаблари ва хавфсизлик техникаси қоидалари. Физика фанини ўқитишда кўргазма ва тажрибаларни ўтказиш методикаси

Ўтказгич қаршилигини амперметр ва вольтметр ёрдамида аниқлаш


Керакли асбоб ва материаллар: элементлар (ёки аккумуляторлар) батареяси, текшириладиган ўтказгич (унча катта бўлмаган лампочка спираль), лаборатория амперметри, реостат, калит ва улов симлари.
Ишдан мақсад: қаршиликни амперметр ва вольтметр ёрдамида ўлчаш.
Ишнинг бажарилиш тартиби:
1. Элементлар батареяси, амперметр, текшириладиган ўтказгичлар, реостат, калитдан и
борат занжир йиғинг. Токнинг кучини ўлчаш.

2.Текшириладиган ўтказгичнинг учларига вольтметр улаб, ундаги кучланишни ўлчанг.

3. Занжирнинг қаршилигини ўзгартириб, яна ток кучи ва кучланишни ўлчанг.
4. Ўчашларнинг натижаларини қуйидаги жадвалга ёзинг.

Тартиб №	Ўтказгич ёки лампочка	Ток кучи I (А)	Кучланиш U (В)	Қаршилик R(Ом)

5. Ом қонунидан фойдаланиб, ҳар бир ўлчаш натижалари асосида ўтказгичнинг қаршилигини ҳисобланг. Ўтказгич қаршилигининг ўрта қийматини топинг.


Ток кучини реостат ёрдамида ростлаш


Керакли асбоб ва материаллар: ток манбаи, жилдиргичли реостат, амперметр, калит, улаш симлари.
Ишдан мақсад: реостатдан тўғри фойдаланишни ўрганиб олиш.
Ишнинг бажарилиш тартиби:
1. Реостатнинг тузилишини диққат билан кўриб чиқинг ва жилгичнинг қандай вазиятида реостатнинг қаршилиги энг катта бўлишини аниқланг.
2. Амперметр, реостат, ток манбаи ва калитдан иборат занжир тузинг, бунда реостат тўлиқ қаршилиги билан уланадиган бўлсин (расм).
3. Занжирни беркитиб, амперметрнинг кўрсатишини ёзиб қўйинг.
4. Жилгични (охирига етказмасдан) аста-секин суриб, реостатнинг қаршилигини камайтиринг ва амперметрнинг кўрсатишларини кузатиб боринг.
5. Шундан кейин жилгични қарама-қарши томонга суриб, реостатнинг қаршилигини орттириб боринг ва амперметр кўрсатишларини кузатинг.
ДИҚҚАТ: реостатнинг жилгичини қаршилик камаядиган томонга охиригача суриш ярамайди, чунки бунда унинг қаршилиги нолга тушиб қолади, натижада, агар занжирда бошқа истеъмолчилар бўлмаса, ток кучи жуда ортиб кетиб амперметр куйиб қолади.
Ўтказгичларнинг кетма-кет уланишини ўрганиш


Керакли асбоб ва материаллар: ток манбаи (чўнтак фонари батареяси ёки ишқорли аккумулятор), иккита лампочка, вольтметр, амперметр, калит, уловли симлар.
Ишдан мақсад: занжирни йиғиб ўтказгичларни кетма-кет улашни ўрганиш.
Ишнинг бажарилиш тартиби:

1. 
   Ток манбаи, иккита лампочка ва амперметрларни кетма-кет улаб, расмда кўрсатилган занжирни йиғинг.
   
2. 
   Занжирнинг иккита лампочкадан иборат бутун қисмидаги кучланишни, айрим лампочкалардаги кучланишларни ўлчанг. Шунингдек, занжирдаги ток кучини ўлчаб, олинган натижалар асосида бутун қисмнинг қаршилигини ва айрим лампочкаларнинг қаршиликларини ҳисоблаб чиқинг.
   
3. 
   Қаршилик ва ток кучи қийматларини топиб қуйидаги жадвалга ёзинг.
   

Занжирнинг бутун қис-мидаги кучланиш, U (B)	Ток кучи, I (mA).	Занжирнинг бутун қисми қаршилиги R (Om)	Биринчи лампочкадаги кучланиш U1 (B)	Биринчи лампочка даги қар- шилик R1 (Om)	Иккинчи лампочка-даги кучланиш U2 (B)	Иккинчи лампочка даги қаршилик R2 (Om)

4. Занжир бутун қисмининг қаршилигини иккала (Л₁ ва Л₂) лампочка қаршиликларининг R=R₁+R₂ йиғиндиси билан таққосланг.

5. Икки лампочкадан иборат қисмдаги кучланишни билган ҳолда ток кучини I=U/(R₁+R₂) формула орқали ҳисобланг.