Фитопрепаратлар кимёси ва технологияси фанидан

 
 
 
 
 
 
 
 
 
13- 
Ma‟ruza 
Mavzu: 
Antratsen unumlarining kimyosi va texnologiyasi
 
Reja. 
1. Antratsen unumlarining tasnifi 
2. Antratsen unumlarining kimyosi 
3. Antratsen unumlarining tibbiyotda ishlatilishi 
4. Buyokdor ruyan olish texnolgiyasi 
5. Sano ektraktini olish texnologiyasi.
 
Bu guruxga antratsenning turli darajadagi oksidlangan birikmalari (antranollar, 
antronlar, oksantronlar va antraxinon) ularning oksi, oksimetil va boshka unumlari xamda 
glikozidlari (antraglikozidlar), bimolekulyar birikmalar (diantranollar, diantronlar va 
boshkalar) xamda ularning oksimetil unumlari va glikozidlari kiradi. 
Antratsen unumlari torondoshlar (Polygonaceae), jumrutdoshlar (Rhamnaceae), 
ro‗yandoshlar (Rubiaceae) va boshka oila vakillari tarkibida uchraydi. Antratsen unumlari 
boshka glikozidlar kabi o‗simlikning xamma organlari xujayra shirasida erigan xolda 
to‗planadi. Antratsen unumlarini saklaydigan o‗simlikning er ostki organlari sariq yoki 
zargaldok-kizil rangga bo‗yalgan bo‗ladi. Odatda ma‘lum o‗simlik oilalarining vakillari 
o‗z tarkibida antratsen unumlarining ayrim guruxlarini to‗plash xossasiga ega.
Antratsen unumlari yukori o‗simliklardan tashkari, oz mikdorda bo‗lsa xam, 
mikroorganizmlar va xashoratlarda uchraydi. Gelmintospor zamburugi yashash davrida 
antratsen pigmentlarini sintez kilib turadi. Janubiy Ovrupada o‗sadigan dub daraxtining 
ba‘zi turlarida va Meksikada o‗sadigan kaktuslarda yashaydigan xashoratlarning 
urgochisida karmin kislota bo‗ladi. 
Antratsen unumlarining fizik va kimyoviy xossalari 
Antratsen unumlari sarik, to‗k sarik, to‗k sarik-pushti rangli kristall modda bo‗lib, 
ularning glikozidlari suvda yaxshi, spirtda yomon eriydi, efir, xloroform va boshka 
organik erituvchilarda juda yomon eriydi yoki butunlay erimaydi, aglikonlari esa aksincha 
organik erituvchilarda yaxshi erib, suvda erimaydi. 
Antratsen unumlarining kizdirilganda uchuvchanlik xossasi bor. Bu guruxga kiruvchi 
birikmalarning ko‗pchiligi optik faol moddalar bo‗lib, kutblantirilgan yoruglik tekisligini 
o‗ngga yoki chapga buradi.
UF-va ko‗k-binafsha nur ta‘sirida antratsen unumlari turli rang bilan tovlanadi. Bu 
tovlanish ularning molekulasidagi asosiy yadrosi oksidlanish darajasiga va yadrosiga 
joylashgan funksional guruxlarning soni va turi joyiga boglik. Masalan, antraxinon 
unumlari to‗k sarik, pushti, kizil va olov-kizil, antron va antranol unumlari — sarik, 
zangori, binafsha rang bilan tovlanadi.
Ishkor eritmasi ta‘sirida anratsen unumlarining glikozidlari parchalanib, sof xolda 
ajralib chikkan aglikonlar suvda yaxshi eriydigan fenolyat tipidagi birikmalar — 

---

antraxinolyatlar xosil kiladi. Antraxinolyatlarning suvdagi eritmasi to‗k kizil bo‗lib, 
kislotalar ta‘sirida (kislotali sharoitda) parchalanadi va kaytadan suvda erimaydigan sarik 
rangli sof xoldagi aglikonga aylanadi.