Фитопрепаратлар кимёси ва технологияси фанидан

Antratsen unumlarining tasnifi. 
Antratsen yadrosining oksidlangan darajasiga karab uning unumlari 2 guruxga 
bo‗linadi: 
I. Oksidlangan turi (anraxinon unumlari). 
Bu guruxga, xrizatsin va alizarin 
unumlari kiradi.
1. Xrizatsin (1,8 dioksi antroxinon) unumlari: rein, xrizofanol va boshkalar. 
2. Emodinlar — xrizatsinning metil va oksi unumlari. Ular antraxinon unumlarining 
eng muxim birikmalari bo‗lib, ko‗p dorivor o‗simliklarda sof va glikozidlar xolatida 
uchraydi va ularning surgi sifatida ta‘sir ko‗rsatuvchi asosiy kismi xisoblanadi.
Emodinlarga aloy-emodin (1,8-oksi-3-oksimetilantraxinon) frangula-emodin (3-
metil-1, 6, 8-trioksiantraxinon), fission (3-metil-6-metoksi-1, 8-dioksiantraxinon) va 
boshkalar kiradi.
3. Alizarin (1, 2-dioksiantraxinon) unumlari. Bu guruxga ro‗yandoshlar oilalarining 
vakillarida ko‗p uchraydigan alizarin (1, 2-dioksiantraxinon) va uning glikozidi ruberitrin 
kislota, purpurin (1,2,4-trioksiantraxinon) va boshkalar kiradi.
II. Kaytarilgan shakli (antron, antranol va boshkalarning unumlari). 
Bu guruxga 
kiradigan birikmalarni o‗simlik organlaridan ajratib olish jarayoni ancha kiyin bo‗lgani 
uchun ular yaxshi o‗rganilmagan. Antratsenning kaytarilgan shakli antraxinon unumlari 
bilan birgalikda dorivor o‗simliklar tarkibida uchraydi. Masalan: glikozid josterin (3-metil-
1,6,8-trioksiantranol); frangula-emodin-antranol (3-metil-1,6, 8trioksiantron), barbaloin A 
va V (3-oksimetil- 1,8-dioksiantron-glikozid yoki aloy - emodin antron-glikozid) va 
boshkalar. 
Antratsenning kaytarilgan unumlari ba‘zi o‗simliklar to‗kimasida yana xam 
murakkab xolda diantrol va diantrolning bimolekulyar shaklida uchraydi. Bularga frangula 
o‗simligining po‗stlogi tarkibida uchraydigan frangulyarozid A va V, sano o‗simligining 
bargi va mevasi tarkibidagi sennozid A, V, S va D glikozidlari, ravoch ildizida 
uchraydigan direin va boshka birikmalar kiradi. 
Antratsen unumlari o‗simliklar tarkibida ko‗pincha glikozidlar (antraglikozid) xolida 
uchraydi. Antraglikozidlar tarkibida kand sifatida ko‗pincha glyukoza, ramnoza, 
galaktoza, arabinoza, ba‘zan disaxarid primveroza (ksiloglyukoza) va boshka kandlar 
uchraydi. 
O‗simliklarning tarkibida antratsen unumlarining glikozidlari sifatida aglikonning 
kand kismi bilan glikozidlarga xos efir tipida (masalan: O-glikozidlarga o‗xshash) 
boglanmasdan, balki oddiy S-S tipida boglangan S-glikozidlar birikmalari xam uchraydi. 
S-glikozidlar O-glikozidlarga nisbatan ko‗prok turgun bo‗lib, kiyinchilik bilan, fakat 
kislotalarning kuchli konsentratsiyali eritmalari ta‘sirida xamda kizdirilgandagina 
gidrolizlanadi.