Фавқулодда вазиятларнинг олдини олиш соҳасидаги давлат сиёсати қандай шаклланади?

Ташқи муҳит аҳоли саломатлигига қандай таъсир кўрсатади?

Атроф-муҳитнинг саломатликка. Кўплаб табиий омиллар саломатлик ҳолатига таъсир қилади, улар орасида физик, геокимёвий ва биологик омиллар ҳам бор.
Жисмоний омилларга қуйидагилар киради: паст босим; гипоксия; шамол режимининг кучайиши; қуёш нурдари, шу жумладан, ултрабинафша нурланиш; ионлаштирувчи нурланиш миқдорининг ўзгариши, ҳавонинг электростатик кучланиши ва унинг ионланиши; очиқ ва ёпиқ жойларда ҳавонинг аэрозол билан ифлосланиши; экологик шовқин; электромагнит ва тортишиш майдонларидаги тебранишлар; иқлим ўзгаришлари, юза ва ер ости сувлари миқдорининг кўпайиши; тупроқ қоплами; ҳудуднинг геологик тузилиши; ўсимликлар ва ёввойи ҳайвонлар олами ва бошқалар.
Геокимёвий омилларга қуйидагилар киради: тупроқдаги, сувдаги, ҳаводаги элементларнинг сифати ва миқдоридаги аномалияларнинг одамларга таъсири ва натижада маҳаллий ишлаб чиқарилган қишлоқ хўжалиги маҳсулотларида кимёвий элементларнинг нисбати ва хилма-хиллигининг пасайиши.
Биологик омилларга макро фаунанинг, флора ва микроорганизмларнинг ўзгариши, ҳайвонот ва ўсимлик дунёси касалликларининг эндемик ўчоқлари мавжудлиги, шунингдек, табиий келиб чиқадиган янги аллергенларнинг пайдо бўлиши киради.
Аҳолининг соғлиғига табиий муҳитнинг таркибий қисмлари ҳам, уларнинг комбинацияси ҳам ўз таъсирини ўтказади: атмосферанинг сирт қатлами, унда содир бўлаётган барча жараёнлар ва ҳодисалар билан;
Соғлом тана доимо атроф-муҳитдаги ҳар қандай ўзгаришларда, масалан, ҳароратнинг, атмосфера босимининг, ҳаводаги кислород миқдорининг, намликнинг ва бошқаларнинг ўзгаришларида барча тизимларининг мақбул ишлашини таъминлайди. Инсон танаси атроф-муҳит билан ўзаро муносабатда ўз ҳаёт фаолияти учун мақбул бўлган ҳолатни сақлаб қолиш учун ҳар қандай экологик омилга нисбатан ва унинг чегарасидан ташқарида маълум физиологик чидамлиликни намоён этади. Бироқ ушбу омил муқаррар равишда инсон саломатлигига депрессив таъсир кўрсатади.
Ҳавонинг инсон саломатлигига таъсири. Бугунги кунда айниқса, йирик шаҳарларда, атмосферанинг ифлосланиши инсон саломатлиги учун хавфли бўлган даражага етганлиги тўғрисида кўплаб илмий асосланган маълумотлар тўпланди. Маълум метеорологик шароитларда саноат корхоналари ва транспорт воситаларидан чиқаётган заҳарли моддалар таъсирида саноатлашган шаҳарлар аҳолиси ўртасида касалликлар ва ҳатто ўлим ҳоллатлари кўп учрамоқда.
Атмосферадаги зарарли моддалар тери ёки шиллиқ қавати орқали инсон танасига таъсир кўрсатади. Зарарли моддалар нафас олиш тизимидан ташқари кўриш ва ҳид аъзоларига, товуш пайларига таъсир қилади. 0,6-1,0 микрон ҳажмдаги қаттиқ ва суюқ зарралар алвеолаларга этиб боради ва қонга сингиб кетади, баъзилари лимфа тугунларида тўпланади.
Атмосферани ифлослантирувчи моддаларнинг инсон танасига таъсир қилишининг белгилари ва оқибатлари асосан соғлиқнинг ёмонлашувида намоён бўлади: бош оғриғи, кўнгил айниш, заифлик ҳисси пайдо бўлади, иш қобилияти пасаяди ёки йўқолади. Баъзи ифлослантирувчи моддалар заҳарланишнинг ўзига хос аломатларини келтириб чиқаради.
Чанг ва туман таркибида тарқалган зарарли моддаларнинг инсон танасига тўлиқ кириб бориш қобилиятига эга. 0,5-1,0 микрон ҳажмда бўлган зарарли моддалар айниқса хавфли бўлиб, нафас олиш тизими орқали инсон танасига осонгина кириб боради.
Ниҳоят, ҳавонинг ифлосланиши ёқимсиз ҳидлар пайдо бўлиши, ёруғликнинг пасайиши каби турли хил психологик ноқулайликларга сабаб бўлади.
Сувнинг инсон саломатлигига таъсири. Сув ҳаёт манбаи. Ундан ҳамма соҳада – кундалик турмушда, қишлоқ хўжалигида ва саноатда кенг фойдаланилади. Организм учун кислороддан кейинги энг керакли модда сув ҳисобланади. Одам овқатсиз 3-4 ҳафта яшай олса, сувсиз фақат бир неча кунгина яшай олиши мумкин.
Тирик ҳужайра бир меъёрда ишлаши, ўз тузилишини сақлаб қолиши учун сув керак. Сув тана вазнининг 2/3 қисмини ташкил қилади. У тана ҳароратини тартибга солишда иштирок этади. Мойлаш вазифасини бажариб, ҳаракатланишни осонлаштиради. Тана тўқималари қурилиши ва тикланишида муҳим рол ўйнайди.
Сув истеъмолининг кескин камайиши натижасида организм иш фаолияти ёмонлашади, касаллик ривожланади. Сув нафақат организмнинг ички эҳтиёжларини қондиради, балки, одамнинг гигиеник ҳолатини таъминлайди, унинг танаси, уйи ва атроф-муҳитини озода сақлашга ёрдам беради.
Танани касалликлардан ҳимоя қиладиган ва инсон саломатлигини юқори даражада ушлаб турадиган шахсий гигиенани сувсиз тасаввур қилиб бўлмайди. Ювиниш, чўмилиш, сузиш одамни тетиклаштиради ҳаётийлик ва хотиржамлик ҳиссини уйғотади.
Сув ёрдамида теридаги патоген микробларни ювиб ташлаш йўли билан тери ва кўз касалликларининг олди олинади.
Ифлосланган сув орқали юқадиган касалликлар кўплаб одамларнинг, айниқса болаларнинг соғлиғига зарар келтиради, ногиронлик ва ўлимга сабаб бўлади. Тиф, дизентерия, вабо, каби инфекциялар, асосан, сув манбаларининг ифлосланиши натижасида келиб чиқади.
Ушбу касалликларга қарши курашиш ёки уларни бутунлай йўқ қилишга эришиш, инсон танасидан чиқариладиган барча метаболик маҳсулотларни сув ёрдамида тозалаш тизими қандай ташкил этилганига ва бутун аҳолининг тоза сув билан таъминлаш қандай йўлга қўйилганлигига боғлиқ.
Вирусли гепатит, туляремия, бруцеллёз, полиомиелит сув орқали юқиши мумкин. Баъзида сув ҳайвонлар паразитлари билан ифлосланиб, паразитар каслликларнинг манбаига айланиб қолади. Паразитларнинг тухумлари (аскарида) ифлосланган сув билан инсон танасига кириши мумкин. Ва ниҳоят, сув орқали организмга ингичка ичак ва жигарни зарарлайдиган лямблиялар тушиши ҳам мумкин.
Сувнинг сифати, шунингдек, унинг таркибидаги кимёвий бирикмалар мавжудлиги билан ҳам белгиланади, бу турдаги сифатсиз сувни ҳиди ва ранги орқали аниқлаб олиш мумкин. Хусусан мис заррачалари сувга хира ранг беради. Темир сувни қизартиради.
Баъзида ичимлик сувда ҳар хил кислоталарнинг (масалан, хлорид кислота, сулфат кислотанинг) тузлари кўп учрайди. Улар сувга аччиқ- шўр таъм беради. Бундай сувдан фойдаланиш ошқозон-ичак тизимининг бузилишига олиб келади. 1 литр таркибида 350 мг хлоридлар ва 500 мг дан ортиқ сулфатлар бўлган сув соғлиқ учун зарарли ҳисобланади.
Сувнинг таркибида кальций ва магний тузларининг кўп бўлиши унинг қаттиқлигини оширади. Тузлар билан тўйинган сув жуда кўп ноқулайликлар туғдиради: бундай сувда сабзавотлар ва гўшт қийин қайнайди, ювиш пайтида совун сарфи ортади, чойнак ва қозонхоналарда чўкмалар кўпайишига, сув қувурлари тиқилиб қолишига сабаб бўлади. Олимларнинг изланишлари натижасида қаттиқ сув ва баъзи касалликларнинг тарқалиши ўртасида аниқ боғлиқлик борлигини исботланган.
Ҳеч қандай муболағасиз айтиш мумкинки, санитария-гигиена ва эпидемиологик талабларга жавоб берадиган юқори сифатли сув одамларнинг саломатлигини сақлашда муҳим ўрин тутади. Сув инсон организми учун фойдали бўлиши учун у барча зарарли аралашмалардан холи бўлиши керак. Ичимлик сув сифатида мана шундай сувдан фойдаланиш лозим..
Тупроқнинг инсон саломатлигига таъсири. Тупроқ ер усти экотизимининг асосий таркибий қисми бўлиб, унда турли хил физик, кимёвий, биологик жараёнлар содир бўлади ва унда кўплаб тирик организмлар яшайди. Тупроқдаги минерал ва органик моддалар, шунингдек микроорганизмлар таркиби маълум бир минтақанинг иқлим шароити, саноат ва қишлоқ хўжалиги объектларининг мавжудлиги, йил вақти ва ёғингарчилик миқдори ўз таъсирини кўрсатади.
Тупроқни ифлослантирувчи манбалар қишлоқ хўжалиги ва саноат корхоналари, шунингдек, турар-жойлар ҳисобланади. Бунда саноат ва қишлоқ хўжалиги объектларидаги кимёвий моддалар (шу жумладан, соғлиқ учун ўта хавфли бўлган: қўрғошин, симоб, мишяк ва уларнинг бирикмалари) ва органик бирикмалар тупроққа тушади.
Саноат ва қишлоқ хўжалиги объектларидан тупроққа тушадиган кимёвий моддалар, органик моддалардан фарқли равишда парчаланмайди. Улар тупроқда тўпланиб, унинг ўз-ўзини тозалаш жараёнига салбий таъсир кўрсатади. Тупроқдаги зарарли (ноорганик ва органик) моддалар ва патоген бактериялар, ёмғир сувлари билан ичимлик сув ҳавзаларига етиб бориши ва уни ифлослантириши мумкин.
Баъзи кимёвий бирикмалар, шу жумладан, канцероген углеводлар тупроқдан ўсимликлар томонидан сўрилиши, сўнгра сут ва гўшт орқали инсон танасига кириб, саломатликка ўз таъсирини ўтказиши мумкин.
Маиший чиқинди ва канализация орқали тупроққа патоген бактериялар ҳам тушиши ва узоқ вақт давомида ўзларининг яшаш қобилиятини сақлаб қолиши мумкин. Хусусан, дизентерия қўзғатувчиси тупроқда бир ойдан кўпроқ вақт давомида, тиф қўзғатувчиси 1 йилгача тупроқда ўз фаоллигини сақлаб қолиши мумкин. Полиомиелит вируси эса оқар сув ва тупроқда 2-3 ой давомида ўлмайди.
Тупроқда гелминт тухумлари ҳам узоқ вақт давомида сақланиб қолади (тениидоз - 8 ойгача, аскарида - 10-13 йилгача). Тупроқ орқали куйдирги, бруцеллёз, қоқшол ва ҳатто гангрена каби касалликлар юқади.
Ичак инфекциялари (дизентерия, тиф) ва паразит тухумларининг одам организмига тушиши тупроқдаги ахлат ва чиқиндилар билан бевосита алоқада бўлганда ҳамда ювилмаган сабзавотларни истеъмол қилганда содир бўлади.

15.