Favqulodda vaziyatlarni bartaraf qilish hamda tizimni takomillashtirish

METROPOLITENLARDA EHTIMOLI BO‘LGAN FAVQULODDA 
VAZIYATLARNI BARTARAF ETISH TADBIRLARI 
A.Y.Tishabayev, X.A.Nishanbayev (FVV Akademiyasi) 
D.D.Xamidullayev.M.T.Muxtorov (FVV Akademiya 5-kurs kursantlari) 
atta 
shaharlarda 
aholining 
ko‘payishi 
natijasida 
shahar 
transportining yaxshi ishlashi nihoyat katta ahamiyatga ega. Hozirgi 
paytda shahar transporti ichida eng tez yuruvchi, qulay va xavfsizlik 
K 

---

201 
nuqtai nazardan metro hisoblanadi. Metro bekatlarining kengligi, yorug‘ va 
chiroyli qilib ishlanganligi va havosi tez almashtirib turilishi sababli odamlarga 
huzur bag‘ishlaydi. Poezdlarning vaqtida kelib-ketishi aholining qimmatli vaqtini 
tejaydi va manzilga tezda etkazadi. 
Ushbu qulaylik bizning respublikamizda ham mavjud. Mana ko‘p yillardan 
beri O‘zbekiston poytaxti Toshkent shahrida er osti poezdlari hamda Prezidentimiz 
SHavkat Miromonovich Mirziyoevning tashabbusi bilan er usti poezdlari 
uzog‘imizni yaqin qilib kelmoqda.
Ushbu turdagi transportlarda, stansiyalarda favqulodda vaziyatlar o‘ta xavfli 
hisoblanib, juda ko‘p odamlarning hayoti bilan bog‘liq. Misol uchun Yaponiya 
davlataning Tokio shahrida bo‘lgan zaharli modda bilan bog‘liq favqulodda 
vaziyat yoki Rossiya davlatining Moskva shahri metrosidagi mudhish hodisalarni 
keltirish mumkin.
Toshkent metrosining birinchi yo‘nalishdan ikkinchi yo‘nalishga o‘tish 
joylarida ertalabki va kechki gavjum vaqtning o‘zida minglab fuqorolarimiz 
to‘planadi. Keyingi paytlarda metropoliten yo‘laklaridan o‘tish joylarida 
o‘zboshimchalik bilan faoliyat ko‘rsatgan turli xil savdo do‘konchalari 
yo‘lovchilaryaning harakatiga bevosita halaqit berish bilan birgalikda ma’lum bir 
favqulodda vaziyatlar paytida noxush oqibatlarni keltirib chiqarishi ehtimoldan 
holi emas.
Metropoliten loyihalanayotgan paytda uning o‘tish yo‘llarida hech qanday 
qo‘shimcha qurilishlar ko‘zda tutilmagan. Shu nuqtai nazardan, ya’ni metropoliten 
qurilishi me’yoriy hujjatlar talabi bo‘yicha o‘tkazish yo‘llarining funksiyasiga 
faqat yo‘lovchilarni o‘tkazib yuborish kiradi.
Bu borada ham ehtiyotkorlikni oshirmoq qolaversa sodir etilishi ehtimoli 
bo‘lgan favqulodda vaziyatlarning oldini olish maqsadga muvofiq. YA’ni ushbu 
soha mutasaddi xodimlari barcha noxush holatlarni oldini olish chora-tadbirlarini 
ko‘rishi maqsadga muvofiq. 
Oldini olish bo‘yicha chora-tadbirlar:
Rejaviy-profilaktik ko‘rik va texnik ta’mirlash tadbirlarini vaqtida 
o‘gkazilishi, texnik nosoz transport vositasidan foydalanmaslik, barcha turdagi yo‘l 
harakati qoidalariga rioya qilish, haydovchilarning, tarmoq odimlarining ish 
yuzasidan bilim malakalarini oshirib borish, yo‘l tarmoqlarini me’yoriy talab 
darajasida saqlash va h.k. 
Metro ichidagi telemoslamalarda muhofazalanish to‘g‘risidagi qisqa 
videolavhalar ko‘rsatib borish. Qonunning tarmoqqa aloqador qismlariga so‘zsiz 
amal qilish.
Muhofazasi:
O‘zbekiston Respublikasi favqulodda vaziyatlarda ularning oldini olish va 
harakat qilish davlat tizimi to‘g‘risida Vazirlar Mahkamasining 558-sonli qaroriga 
muvofiq “O‘zbekiston Respublikasi sanoatda konchilikda ishlarning bexatar olib 
borilishini nazorat qilish davlat qo‘mitasi”ga “kon, ruda, kimyoviy, neft va gaz 
qazish hamda qayta ishlash sanoati va “Toshmetroqurilish” ob’ektlarida ishlarni 
olib borishning ahvoli va xavfsizligi ustidan davlat nazoratiga rahbarlik qilish” 

---

202 
ishlari yuklatiladi. Bundan tashqari “Toshmetroloyiha” instituti, “Toshkent 
metropoliteni boshqarmasi” ekspluatatsiyasi uchun mas’ul huquqiy shaxslardir.
Korxonalardagi avariyalar davomida ko‘p tonnalik idishlar buzilishi 
oqibatida KTZM (Kuchli ta’sir etuvchi zaharli modda) korxona hududiga tarqalishi 
oqibatida korxona ishchilaridan tashqari korxona yaqinida yashayotgan aholining 
sog‘ligiga ham zarar keltirishi mumkin. Zarar keltirish miqyosi havoga tarqalgan 
KTZM ning miqdori, uning konsentratsiyasiga, fizikaviy va kimyoviy xossalari, 
meterologik sharoitlari, hudud relefi, shahar va qishloqlardagi imoratlarning 
zichligiga bog‘liq. KTZM tarqalganda avvalo korxonaning hududida yuqori 
konsentratsiyaga ega bo‘lgan “bulut” paydo bo‘lib, uning tarqalishi davomida 
ikkilamchi bulut vujudga keladi va korxonadan tashqariga ham tarqaladi. 
Ikkilamchi bulut konsentratsiyasi birlamchisiga qaraganda ancha past bo‘lgani 
bilan, insonlar sog‘ligi uchun xavf tug‘diradi.
Demak, zararlangan hududda bo‘lgan odamlar radiaktiv moddalar bilan 
zararlangandan so‘ng, mehnatga layoqatsiz deb topilib, so‘ngra og‘ir kasalga 
chalinishi va halok bo‘lishi mumkin. Shuning uchun aholini va birinchi galda 
iqtisodiyot ob’ektlaridagi xodimlarni muhofaza qilish uchun quyidagi tadbirlarni 
bajarish maqsadga muvofiq bo‘ladi. Jumladan:
- texnologik jarayonlardagi yong‘in va kimyoviy xavfli hodisalarni 
xavfsizligini ta’minlash tadbirlarini barpo etish;
- yirik (yalpi) yong‘inlar chiqishi imkoniyatini bartaraf etish bo‘yicha 
tadbirlarni bajarish;
- iqtisodiyot ob’ektlarini avariyasiz to‘xtatish tadbirlarini bajarish;
- favqulodda vaziyatda ishlab chiqarish xodimlarini shoshilinch muhofaza 
qilish va evakuatsiya qilish uchun sharoit yaratish;
- texnologik jarayonlardagi yong‘in va kimyoviy xavfi bor moddalarni 
xavfsizlariga almashtirish tadbirlarini bajarish;
- ishlab chiqarishda yong‘in va kimyoviy xavfli moddalar ishlatilishiga yo‘l 
qo‘ymaydigan texnologiyalar ishlab chiqish;
- yonilg‘i, suyuqlik va KTZM solingan idishlar atrofini tuproq tortib, 
(bordyur bilan) o‘rash;
- kimyoviy xavfli ob’ektlarda xavfsizlik choralarini ko‘rish;
Ishlab chiqarish va xo‘jalik aloqalari ishonchliligini oshirishning asosiylari 
quyidagilar hisoblanadi:
- favqulodda rejimga mo‘ljallab, mol etkazib beruvchilar bilan ishlab 
chiqarish aloqalarini maksimal darajada kamaytirish;
- avariyada ta’minlash ko‘chma vositalarini ko‘paytirish;
- xom ashyo, materiallar va h.k. zahiralari muhofazada bo‘lib-bo‘lib 
saqlanishini tashkil etish.