Farmokognoziya oxiri p65

Kimyoviy tarkibi.
O‘simlikning yerustki qismi tarkibida
0,5— 3,6% alkaloid bo‘ladi. XI DF ga ko‘ra, o‘simlikning
yerustki qismida alkaloidlar yig‘indisining miqdori (termo-
psinga nisbatan hisoblaganda) 1,5% dan kam bo‘lmasligi kerak.
Mahsulot tarkibida alkaloidlardan tashqari saponinlar, oshlovchi
moddalar, flavonoidlar hamda termopsilansin glikozidi bor.
Ishlatilishi.
Afsonak turlarining preparatlari balg‘am ko‘-
chiruvchi, sitizin alkaloidi esa nafas markazini qo‘zg‘atuvchi va
qon bosimini ko‘taruvchi dori sifatida ishlatiladi. Afsonak chet
eldan keltiriladigan, balg‘am ko‘chiruvchi ta’sirga ega bo‘lgan
iðekakuana o‘simligining ildizi o‘rnida ishlatishga tavsiya etilgan
va shu maqsadda ishlatiladi.
Bu o‘simlik me’da shirasining ajralishini kuchaytiradi.
Shuning uchun uning dorivor preparatlarini me’da va ichak
kasalligi bo‘lgan bemorlarga berish to‘g‘ri kelmaydi.
Dorivor preparatlari. 
Damlama, quruq ekstrakt. O‘sim-
likning yerustki qismi kukun (poroshok) va tabletka holida
ham ishlatiladi. Sitizin alkaloidining ampuladagi 0,15% li
eritmasi — sititon. Afsonakning quruq ekstrakti balg‘am

---

175
ko‘chiruvchi va yo‘tal qoldiruvchi dori — pektol, sitizin alka-
loidi esa Bolgariyada chiqariladigan papiros chekishga qarshi
qo‘llaniladigan „Tabeks“ tabletkasining tarkibiga kiradi.
TARKIBIDA TROPAN HOSILASIGA KIRUVCHI
ALKALOIDLAR BO‘LGAN DORIVOR O‘SIMLIKLAR
BELLADONNA BARGI. YERUSTKI QISMI VA ILDIZI –
FOLIA, HERBA ET RADICES BELLADONNAE
O‘simlikning nomi.
Oddiy (dorivor) belladonna — Atropa
belladonna L., Kavkaz belladonnasi — Atropa caucasica Kreyer,
ituzumdoshlar — Solanaceae oilasiga kiradi (36-rangli rasm).
Belladonna ko‘p yillik, bo‘yi 2 m ga yetadigan o‘t o‘simlik.
Ildizpoyasi ko‘p boshli, ildizi esa yo‘g‘on va sershox bo‘ladi.
Poyasi tik o‘suvchi bitta, ba’zan bir nechta, yo‘g‘on, yashil
rangli, pastki qismi shoxlanmagan, yuqori qismida esa 3 ta shox
hosil bo‘lib, ular, o‘z navbatida, ayrisimon joylashgan to‘p
shoxchalar chiqaradi. Bargi oddiy, to‘q yashil, poyada kalta
bandi bilan ketma-ket, juft-juft joylashgan. Bu juft barglarning
bittasi doimo katta bo‘ladi. Yirik barglari elliðssimon, maydalari
esa tuxumsimon. Gullari barg qo‘ltig‘ida osilgan holda yakka-
yakka yoki juft-juft joylashgan. Gulkosachasi besh tishli,
silindrsimon — qo‘ng‘iroqsimon, meva bilan birga qoladi, gulto-
jisi besh bo‘lakli, uchki qismi orqa tomonga biroz qayrilgan
bo‘lib, binafsharangga, asos qismi esa sariq-qo‘ng‘irrangga bo‘-
yalgan. Otaligi 5 ta, onalik tuguni yuqoriga joylashgan. Mevasi —
binafsha-qora rangli, yaltiroq, ikki xonali, biroz yassi, ko‘p
urug‘li, nordon-shirin mazali ho‘l meva. Urug‘i buyraksimon,
qo‘ng‘irrangli bo‘lib, ustki tomonida chuqurchalari bor.
Iyun-iyul oylaridan gullaydi.