Farmakologiya

Mikroorganizmlarning sulfanilamidlarga sezuvchanligi
Preparat
nomi
Gemoli-
tik  strep-
tokokk
Meningo-
kokk
Pnevmo-
kokk
Gono-
kokk
Stafilo-
kokk
Ichak
guruhi
Streptotsid
+++
++
+
+++
0
+
Norsulfazol
+
+++
+++
+++
+++
0
Sulfadimezin
+++
+++
+++
+
+
+++
Etazol
++
++
++
++
0
+++
Sulfadimetoksin
+++
0
+++
+++
++
+++
Ftalozol
0
0
0
0
0
+++
„+“ belgisi preparatlarning ta’sir kuchini,
„0“—ta’sirining yo‘qligini bildiradi.
Sulfanilamidlar kimyoviy tuzilishi bo‘yicha, paraamino-
benzoy kislotaga (PABK) o‘xshaydi. PABK esa mikroorganizm-
larning ko‘payishi uchun zarur bo‘lgan folat kislotaning sintezi
uchun zarur modda hisoblanadi. PABK bilan sulfanilamidlar-
ning o‘zaro raqobati natijasida preparat kislota o‘rniga o‘tirsa,
folat kislotadan mikroorganizmlar ko‘payishi uchun zarur
bo‘lgan „o‘sish omili“ning hosil bo‘lishi to‘xtaydi. Bu mikrob-
larning tuzilishi uchun kerak bo‘lgan nuklein kislotalar sintezi-
ning buzilishi oqibatida mikroblar o‘sishiga yo‘l qo‘ymaydi.

---

327
Sulfanilamid bilan PABK orasidagi raqobatda preparatning
ustunligini ta’minlash uchun uning miqdori PABK nikiga
qaraganda 200—300 marta ko‘p bo‘lishi kerak. Faqat shun-
dagina sulfanilamidlarning bakteriostatik ta’siri namoyon
bo‘ladi.
Umumiy ta’sir ko‘rsatishga mo‘ljallangan sulfanilamidlar
me’da-ichak tizimi orqali yaxshi so‘riladi va a’zo to‘qimalarida
baravar tarqaladi. Ularning bir qismi jigarda, sirka kislotaning
qoldig‘i bilan birikma hosil qiladi yoki asetillanadi. Natijada
preparat o‘z faolligini yo‘qotadi va peshob bilan chiqib ketadi.
Asetillangan birikma suvda yomon erigani uchun kislotali
muhitda peshob chiqarish yo‘llarida cho‘kmaga tushib, tosh
hosil qilishi mumkin.
Sulfanilamidlar grammusbat yoki grammanfiy kokklar va
grammanfiy bakteriyalar keltirib chiqargan yallig‘lanishda ichak
kasalliklariga davo qilishda keng qo‘llaniladi. Bu xastaliklar
qatoriga angina (tomoq kurtagining yallig‘lanishi), bronxit,
bronxopnevmoniya (nafas yo‘lining yallig‘lanishi), meningit
(miya pardasining yallig‘lanishi), gonoreya (so‘zak), konyunk-
tivit (ko‘z shilliq pardasining yallig‘lanishi), dizenteriya
(ichburug‘), terining yiringli yaralari (chiðqon, sezuvchan
karbunkul va hokazolar) kiradi.
Bemor ushbu preparatlarga sezuvchan bo‘lganida, ya’ni
allergiya, buyrak kasalliklarida, og‘ir ateroskleroz va yurak
porogida tavsiya etilmaydi.
Sulfanilamidlar qator nojo‘ya holatlar — ishtahaning
yo‘qolishi, ko‘ngil aynishi, qonda leykotsitlar miqdorining
kamayib ketishi, agranulotsitoz, gemoliz, eritrotsitlarning
yemirilishiga sabab bo‘lishi mumkin. Peshob chiqarish yo‘llarida
tosh hosil bo‘lishi, terida qichima (allergiya), toshmalar
bo‘lishi mumkin. Bular bilan bir qatorda markaziy nerv tizimi
faoliyatining susayishi bilan bog‘liq o‘zgarishlarni ham kuzatish
mumkin.
Sulfanilamidlar ta’sir etish muddati va ishlatilishi bo‘yicha
tasniflanadi. Ushbu tasnif preparatlarni to‘g‘ri qo‘llashga
yordam berib, muolaja natijasi yaxshi bo‘lishini ta’minlaydi
(12-jadval).

---

328
12-jadval