6-mashq
1. Temperaturasi 20°C ga ortganda 200 g geliyning ichki energiyasi qanchaga
o`zgaradi?
1.B-n:
formula
∆𝑇 = 20𝐾
∆𝑈 =
3
2
𝑚
𝑀
𝑅∆𝑇
𝑚 = 200𝑔 = 0,2𝑘𝑔
yechish
𝑅 = 8,31
𝐽
𝑚𝑜𝑙∙𝐾
∆𝑈 =
3
2
∙
0,2𝑘𝑔
4∙10
−3 𝑘𝑔
𝑚𝑜𝑙
∙ 8,31
𝐽
𝑚𝑜𝑙∙𝐾
∙ 20𝐾 = 12,5𝑘𝐽
𝑀 = 4 ∙ 10
−3 𝑘𝑔
𝑚𝑜𝑙
𝑖 = 3
javob:
∆𝑈 = 12,5𝑘𝐽
𝑡𝑜𝑝𝑖𝑠ℎ 𝑘: ∆𝑈−?
2. 320 g kislorodni 10 K ga izobarik qizdirilganda qancha ish bajariladi?
2.B-n:
formula
𝑚 = 320𝑔 = 320 ∙ 10
−3
𝑘𝑔
𝐴 =
𝑚
𝑀
𝑅∆𝑇
∆𝑇 = 10𝐾
yechish
𝑃 = 𝑐𝑜𝑛𝑠𝑡
𝐴 =
320∙10
−3
𝑘𝑔
32∙10
−3 𝑘𝑔
𝑚𝑜𝑙
∙ 8,31
𝐽
𝑚𝑜𝑙∙𝐾
∙ 10𝐾 = 831𝐽
𝑀 = 32 ∙ 10
−3 𝑘𝑔
𝑚𝑜𝑙
javob:
𝐴 = 831𝐽
𝑅 = 8,31
𝐽
𝑚𝑜𝑙∙𝐾
𝑡𝑜𝑝𝑖𝑠ℎ 𝑘: 𝐴−?
3. 15°C temperaturali 1,5 kg suv bo`lgan idishga 100°C temperaturali 200 g
suv bug`i kiritildi. Bug` kondensatsiyalangandan keyin umumiy temperatura
qanday bo`ladi?
I M P U L S. 10-11-F I Z I K A . 2 0 1 8. QO`LLANMADAN NUSXA KO`CHIRIB SOTISH MAN QILINADI.
46
3.B-n:
formula
𝑡 = 15°𝐶
𝑄 = 𝑄
1
+ 𝑄
2
(1) ; 𝑄 = 𝑐𝑚
𝑠
(𝑡 − 𝑡
𝑠
) ; 𝑄
1
= 𝑟𝑚
𝑏
𝑚
𝑠
= 1,5𝑘𝑔
𝑄
2
= 𝑐𝑚
𝑏
(𝑡
𝑏
− 𝑡) ;
𝑐𝑚
𝑠
(𝑡 − 𝑡
𝑠
) = 𝑟𝑚
𝑏
+ 𝑐𝑚
𝑏
(𝑡
𝑏
− 𝑡)
𝑡
𝑏
= 100°𝐶
𝑡 =
𝑟𝑚
𝑏
+𝑐𝑚
𝑏
𝑡
𝑏
+𝑐𝑚
𝑠
𝑡
𝑠
𝑐(𝑚
𝑠
+𝑚
𝑑
)
(2)
𝑚
𝑏
= 0,2𝑘𝑔
yechish
𝑟 = 2,3 ∙ 10
6 𝐽
𝑘𝑔
𝑡
𝑎
=
2,3∙10
6 𝐽
𝑘𝑔
∙0,2𝑘𝑔+4200
𝐽
𝑘𝑔∙𝐾
∙0,2kg∙100℃+4200
𝐽
𝑘𝑔∙𝐾
∙1,5𝑘𝑔 ∙15°𝐶
4200
𝐽
𝑘𝑔∙𝐾
∙(1,5𝑘𝑔+0,2𝑘𝑔)
=
𝑐 = 4200
𝐽
𝑘𝑔∙𝐾
= 89℃
Javob;
𝑡
𝑎
= 89℃
𝑡𝑜𝑝𝑖𝑠ℎ 𝑘: 𝑡
𝑎
−?
4. Massasi 290 g bo`lgan havoni 20 K ga izobarik qizdirganda u qancha ish
bajargan
va
bunda
unga
qancha
issiqlik
miqdori
berilgan?
(Javobi: 1,7 kJ; 5,8 kJ).
4.B-n:
formula
𝑚 = 290𝑔 = 0,29𝑘𝑔
𝐴 =
𝑚
𝑀
𝑅∆𝑇
;
o`zgarmas bosimda ikki atomli gazlar
∆𝑇 = 20𝐾
uchun issiqlik miqdori
𝑄 =
𝑚
𝑀
𝐶
𝑝
∆𝑇
;
𝐶
𝑝
=
7
2
𝑅
𝑀 = 0,029
𝑘𝑔
𝑚𝑜𝑙
𝐶
𝑝
=
7
2
𝑅 = 3,5 ∙ 8,31
𝐽
𝐾∙𝑚𝑜𝑙
= 29,085
𝐽
𝐾∙𝑚𝑜𝑙
𝑅 = 8,31
𝐽
𝐾∙𝑚𝑜𝑙
yechish
𝑃 = 𝑐𝑜𝑛𝑠𝑡
𝐴 =
0,29𝑘𝑔
0,029
𝑘𝑔
𝑚𝑜𝑙
∙ 8,31
𝐽
𝐾∙𝑚𝑜𝑙
∙ 20𝐾 = 1662𝐽 ≈ 1,7𝑘𝐽
𝑡𝑜𝑝𝑖𝑠ℎ 𝑘: 𝐴−? ; 𝑄−?
𝑄 =
0,29𝑘𝑔
0,029
𝑘𝑔
𝑚𝑜𝑙
∙ 29,085
𝐽
𝐾∙𝑚𝑜𝑙
∙ 20𝐾 = 5817𝐽 = 5,8𝑘𝐽
javob:
𝐴 ≈ 1,7𝑘𝐽; 𝑄 = 5,8𝑘𝐽
5. 800 mol gazni 500 K ga izobarik qizdirishda unga 9,4 MJ issiqlik miqdori
berildi. Bunda gaz bajargan ishni va uning ichki energiyasi qancha ortganini
aniqlang. (Javobi: 3,3 MJ; 6,1 MJ).
5.B-n:
formula
𝜈 = 800𝑚𝑜𝑙
𝐴 = 𝜈𝑅∆𝑇 ; ∆𝑈 = 𝑄 − 𝐴
∆𝑇 = 500𝐾
yechish
𝑃 = 𝑐𝑜𝑛𝑠𝑡
𝐴 = 800𝑚𝑜𝑙 ∙ 8,31
𝐽
𝐾∙𝑚𝑜𝑙
∙ 500𝐾 = 3324000𝐽
𝑄 = 9,4𝑀 = 9,4 ∙ 10
6
𝐽
𝑄 = 9,4 ∙ 10
6
𝐽 − 3,3 ∙ 10
6
𝐽 = 6,1 ∙ 10
6
𝐽 = 6,1𝑀𝐽
𝑅 = 8,31
𝐽
𝐾∙𝑚𝑜𝑙
javob:
𝐴 = 3,3𝑀𝐽 ; 𝑄 = 6,1𝑀𝐽
𝑡𝑜𝑝𝑖𝑠ℎ 𝑘: 𝐴−? ; ∆𝑈−?
I M P U L S. 10-11-F I Z I K A . 2 0 1 8. QO`LLANMADAN NUSXA KO`CHIRIB SOTISH MAN QILINADI.
47
6. Temperaturasi 27°С bo`lgan 160 g kislorod izobarik qizdirilganda uning
hajmi ikki marta ortdi. Gazning kengayishida bajarilgan ishni, kislorodni
qizdirishga ketgan issiqlik miqdorini, ichki energiya o`zgarishini toping.
(Javobi: 12,5 kJ; 44,2 kJ; 31,7 kJ).
6. 𝐵 − 𝑛:
formula
∆𝑡 = 27℃, ∆𝑇 = 300𝐾
𝑃 = 𝑐𝑜𝑛𝑠𝑡
;
𝐴 =
𝑚
𝑀
𝑅∆𝑇
;
𝑄 =
𝑚
𝑀
𝐶
𝑝
∆𝑇
;
𝐶
𝑝
=
7
2
𝑅
𝑚 = 160𝑔 = 0,16𝑘𝑔
𝐶
𝑝
=
7
2
𝑅 = 3,5 ∙ 8,31
𝐽
𝐾∙𝑚𝑜𝑙
= 29,085
𝐽
𝐾∙𝑚𝑜𝑙
𝑀 = 0,032
𝑘𝑔
𝑚𝑜𝑙
Δ𝑈 = 𝑄 − 𝐴
𝑉
2
= 2𝑉
1
yechish
𝑅 = 8,31
𝐽
𝐾∙𝑚𝑜𝑙
𝐴 =
0,16𝑔
0,032
𝑘𝑔
𝑚𝑜𝑙
∙ 8,31
𝐽
𝐾∙𝑚𝑜𝑙
∙ 300𝐾 = 12465𝐽 = 12,5𝑘𝐽
𝑡𝑜𝑝𝑖𝑠ℎ 𝑘: 𝐴−?
𝑄 =
0,16𝑔
0,032
𝑘𝑔
𝑚𝑜𝑙
∙ 29,085
𝐽
𝐾∙𝑚𝑜𝑙
∙ 300𝐾 = 43627,5𝐽 =
𝑄−? ; Δ𝑈−?
=
44,2𝑘𝐽
Δ𝑈 = 44,2𝑘𝐽 −
12,5𝑘𝐽 = 31,7𝑘𝐽
javob:
𝐴 =
12,5𝑘𝐽 ; 𝑄 = 44,2𝑘𝐽 ; ∆𝑈 = 31,7𝑘𝐽
7. Ideal issiqlik mashinasi qizdirgichining temperaturasi 117°C ,
sovitkichiniki 27°C. Mashinaning 1 s da qizdirgichdan olayotgan issiqlik
miqdori 60 kJ ga teng. Mashinaning FIK ini, 1s da sovitkichga berilayotgan
issiqlik miqdorini va mashinaning quvvatini hisoblang. (Javobi: 23 %;
146
kJ;
14 kW).(Rimkevich kitobidagi 671 masala)
7.B-n:
formula
𝑡
1
= 117℃
𝜂 =
𝑄
1
−𝑄
2
𝑄
1
∙ 100% ;
𝜂 =
𝑇
1
−𝑇
2
𝑇
1
(1) ;
𝑄
2
= 𝑄
1
(1 − 𝜂)(2)
𝑡
2
= 27℃
Issiqlik mashinaning bitta siklda bajargan ishi
𝐴 = 𝑄
1
− 𝑄
2
𝑡 = 1𝑠
Quvvati esa
𝑁 =
𝐴
𝑡
=
𝑄
1
−𝑄
2
𝑡
(3)
𝑄
1
= 60𝑘𝐽
Yechish
𝑇
1
= (117 + 273)𝐾 = 390𝐾 ; 𝑇
2
= (27 + 273)𝐾 = 300𝐾
𝑡𝑜𝑝𝑖𝑠ℎ 𝑘: 𝜂−?
𝑄
1
= 60𝑘𝐽 = 60 ∙ 10
3
𝐽
; yuqoridagi formulalardan
𝑄
2
−? ; 𝑁−?
foydalanib masalani yechamiz.
𝜂 =
390𝐾−300𝐾
390𝐾
= 0,23 ; 𝑄
2
= 60 ∙ 10
3
𝐽 ∙ (1 − 0,23) = 46,2 ∙ 10
3
𝐽 = 46𝑘𝐽
𝑁 =
60𝑘𝐽−46𝑘𝐽
1𝑠
= 14𝑘𝑊
Javob:
𝜂 = 23% ; 𝑄
2
= 46𝑘𝐽 ; 𝑁 = 14𝑘𝑊
I M P U L S. 10-11-F I Z I K A . 2 0 1 8. QO`LLANMADAN NUSXA KO`CHIRIB SOTISH MAN QILINADI.
48
8. Ideal issiqlik mashinasida qizdirgichdan olinayotgan har bir kilojoul
energiya hisobiga 300 J ish bajariladi. Agar sovitkichning temperaturasi
280K bo`lsa, mashinaning FIK ini va qizdirgichning temperaturasini aniqlang.
(Javobi: 30 %; 400 K).
8.B-n:
formula
𝑄
1
= 1𝑘𝐽 𝜂 =
𝑄
1
− 𝑄
2
𝑄
1
∙ 100% ; 𝐴 = 𝑄
1
− 𝑄
2
;
𝜂 =
𝐴
𝑄
1
∙ 100% (1)
𝐴 = 300𝐽
𝑇
1
−𝑇
2
𝑇
1
=
𝑄
1
−𝑄
2
𝑄
1
; 1 −
𝑇
2
𝑇
1
= 1 −
𝑄
2
𝑄
1
;
𝑇
2
𝑇
1
=
𝑄
2
𝑄
1
;
𝑇
2
= 280𝐾
𝑄
2
= 𝑄
1
− 𝐴 ;
𝑇
1
=
𝑄
1
𝑇
2
𝑄
1
−𝐴
(2)
𝑄
1
= 1𝑘𝐽 = 1000𝐽 ;
yechish
𝑡𝑜𝑝𝑖𝑠ℎ 𝑘:
𝜂 =
300𝐽
1000𝐽
∙ 100% = 30% ; 𝑇
1
=
1000𝐽 ∙280𝐾
1000𝐽−300𝐽
= 400𝐾
𝜂−? ; 𝑇
1
−?
javob:
𝜂 = 30% ; 𝑇
1
= 400𝐾
9. 110 kW quvvatga erishadigan va bir soatda 28kg dizel yonilg`i sarflaydigan
traktor dvigatelining FIK ini toping.
(Javobi: 34 %).
9.B-n:
formula
𝑁 = 110𝑘𝑊 = 110 ∙ 10
3
𝑊
𝜂 =
𝐴
𝑓
𝐴
𝑡
∙ 100% ; 𝐴
𝑓
= 𝑁𝑡 ; 𝐴
𝑡
= 𝑄
𝑦𝑜𝑞
= 𝑞𝑚
𝑚 = 28𝑘𝑔
𝜂 =
𝑁𝑠
𝑞𝑚
∙ 100%
𝑡 = 1𝑠𝑜𝑎𝑡 = 3600𝑠
yechish
𝑞 = 4,2 ∙ 10
7 𝐽
𝑘𝑔
𝜂 =
110∙10
3
𝑊 ∙3600𝑠
4,2∙10
7 𝐽
𝑘𝑔
∙ 28𝑘𝑔
∙ 100% = 33,67% ≈ 34%
javob:
𝜂 ≈ 34%
𝑡𝑜𝑝𝑖𝑠ℎ 𝑘: 𝜂−?
10. Agar mototsikl 108 km/soat tezlik bilan harakatlanib, 100 km yo`l
bosganida 3,7
𝑙
benzin sarflansa, dvigatelning FIK 25 % bo`lsa, mototsikl
dvigateli erishgan o`rtacha quvvat qanday bo`ladi? (Javobi: 8,9 kW).
10.B-n:
formula
𝜗 = 108
𝑘𝑚
𝑠𝑜𝑎𝑡
= 30
𝑚
𝑠
𝜂 =
𝐴
𝑓
𝐴
𝑡
∙ 100% (1) ; 𝐴
𝑓
= 𝑁𝑡 ; 𝐴
𝑓
= 𝑁
𝑠
𝜗
𝜂 = 25%
𝐴
𝑡
= 𝑄
𝑦𝑜𝑞
= 𝑞𝑚 = 𝑞𝜌𝑉;
(1) formulaga
𝐴
𝑓
foydali
𝑠 = 100𝑘𝑚 = 1 ∙ 10
5
𝑚
ishni va
𝑄
𝑦𝑜𝑞
yoqilg`i yonganda ajrab chiqqan
𝑉 = 3,7𝑙 = 3,7 ∙ 10
−3
𝑚
3
issiqlik miqdori qiymatlarini qo`yib
I M P U L S. 10-11-F I Z I K A . 2 0 1 8. QO`LLANMADAN NUSXA KO`CHIRIB SOTISH MAN QILINADI.
49
𝑞 = 4,6 ∙ 10
7 𝐽
𝑘𝑔
𝜂 =
𝑁𝑠
𝑞𝜌𝑉𝜗
∙ 100% ;
Bu formuladan N o`rtacha
𝜌 = 700
𝑘𝑔
𝑚
3
quvvatni topsak
𝑁
𝑜′𝑟𝑡
=
𝜂𝑞𝜌𝑉𝜗
𝑠∙100%
𝑞 −
benzinning solishtirma yonish issiqligi,
𝜌 −
𝑡𝑜𝑝𝑖𝑠ℎ 𝑘: 𝑁
𝑜′𝑟𝑡
−?
benzinning zichligi.
Yechish
𝑁
𝑜
′
𝑟𝑡
=
25%∙4,6∙10
7 𝐽
𝑘𝑔
∙700
𝑘𝑔
𝑚3
∙3,7∙10
−3
𝑚
3
∙30
𝑚
𝑠
1∙10
5
𝑚 ∙100%
= 8935500 ∙ 10
−3
𝑊 ≈
8,9𝑘𝑊
Javob:
𝑁
𝑜
′
𝑟𝑡
≈ 8,9𝑘𝑊
VI bobni yakunlash yuzasidan test savollari
1. Termodinamikaning birinchi qonunini ko`rsating.
B) Q = ΔU + A;
2. Gapni to`ldiring. Atrof-muhit bilan issiqlik miqdori almashmasdan ro`y
beradigan jarayonga ... jarayon deyiladi.
C) ... adiabatik;
3. Gapni to`ldiring. Karno siklining foydali ish koeffitsiyenti ...
D) ... birdan kichik
.
4. Issiqlik miqdori o`z-o`zidan past temperaturali jismdan yuqori
temperaturali jismga o`tmaydi. Bu ta`rif nimani ifodalaydi?
C) Termodinamikaning II qonuni;
5. Gapni to`ldiring. Yoqilg`ining ichki energiyasini mexanik energiyaga
aylantirib beradigan mashinaga ... deyiladi.
B) ... issiqlik mashinasi;
VII BOB. ELEKTRODINAMIKA
Masala yechish namunasi
1.Zaryadlari 4 nC dan bo`lgan ikkita qarama qarshi ishorada zaryadlangan
nuqtaviy zaryadlar bir-biridan 10 sm masofada joylashgan. Birinchi
zaryaddan 8 sm, ikkinchi zaryaddan 6 sm masofada joylashgan nuqtadagi
maydon kuchlanganligi nimaga teng? 40-rasm.
1.B-n:
formula
𝑞
1
= 4𝑛𝐶 = 4 ∙ 10
−9
𝐶
𝑞
2
= −4𝑛𝐶 = −4 ∙ 10
−9
𝐶
𝑟 = 10𝑠𝑚 = 10 ∙ 10
−2
𝑚
𝑟
1
= 8𝑠𝑚 = 8 ∙ 10
−2
𝑚
𝑟
2
= 6𝑠𝑚 = 6 ∙ 10
−2
𝑚
𝑘 = 9 ∙ 10
9 𝑁𝑚
2
𝐶
2
𝑡𝑜𝑝𝑖𝑠ℎ 𝑘: 𝐸−?
I M P U L S. 10-11-F I Z I K A . 2 0 1 8. QO`LLANMADAN NUSXA KO`CHIRIB SOTISH MAN QILINADI.
50
𝑟
1
2
+ 𝑟
2
2
= 𝑟
2
𝑒𝑘𝑎𝑛𝑙𝑖𝑔𝑖𝑑𝑎𝑛 𝛼 = 90° ; 𝐸 = √𝐸
1
2
+ 𝐸
2
2
= 𝑘𝑞
1
√
1
𝑟
1
2
+
1
𝑟
2
2
Yechish
𝐸 = 9 ∙ 10
9
𝑁𝑚
2
𝐶
2
∙ 4 ∙ 10
−9
𝐶 ∙ √
1
(8 ∙ 10
−2
𝑚)
2
+
1
(6 ∙ 10
−2
𝑚)
2
= 750
𝑁
𝐶
Javob:
𝐸 = 750
𝑁
𝐶
1.Havoda turgan 5sm radiusli metall sferaga 30nC zaryad berildi.
Zaryadlangan sfera markazidan 2sm, sfera sirtida va sfera sirtidan 5 sm
uzoqlikdagi nuqtadagi maydon potensiali topilsin.
1.B-n:
formula
𝑞 = 30𝑛𝐶 = 30 ∙ 10
−9
𝐶
𝜑
𝑖𝑐ℎ
= 𝜑
𝑠𝑖𝑟𝑡
= 𝑘
𝑞
𝑟
; 𝜑
𝑡𝑎𝑠ℎ
= 𝑘
𝑞
𝑟+𝑟
2
𝑟 = 5𝑠𝑚 = 5 ∙ 10
−2
𝑚
𝜑
𝑖𝑐ℎ
= 𝜑
𝑠𝑖𝑟𝑡
= 9 ∙ 10
9 𝑁𝑚
2
𝐶
2
∙
30∙10
−9
𝐶
5∙10
−2
𝑚
= 5400𝑉
𝑟
1
= 2𝑠𝑚 = 2 ∙ 10
−2
𝑚
𝜑
𝑡𝑎𝑠ℎ
= 9 ∙ 10
9 𝑁𝑚
2
𝐶
2
∙
30∙10
−9
𝐶
5∙10
−2
𝑚+5∙10
−2
𝑚
= 2700𝑉
𝑟
2
= 5𝑠𝑚 = 5 ∙ 10
−2
𝑚
𝑘 = 9 ∙ 10
9 𝑁𝑚
2
𝐶
2
javob:
𝜑
𝑖𝑐ℎ
= 𝜑
𝑠𝑖𝑟𝑡
= 5400𝑉; 𝜑
𝑡𝑎𝑠ℎ
= 2700𝑉
𝑡𝑜𝑝𝑖𝑠ℎ 𝑘: 𝜑
𝑖𝑐ℎ
−?
𝜑
𝑠𝑖𝑟𝑡
−? ; 𝜑
𝑡𝑎𝑠ℎ
−?
2.Protondan 5,3·10
–11
m uzoqlikdagi elektr maydon potensialini toping.
Protondan
mana
shunday
uzoqlikda
joylashgan
orbita
bo`ylab
harakatlanayotgan elektronning potensial energiyasi nimaga teng bo`ladi?
2.B-n: formula
𝑟 = 5,3 · 10
−11
𝑚
Do'stlaringiz bilan baham: |