Fаrgʼonа dаvlаt universiteti tаbiiy fаnlаr fаkulteti biologiyа yoʼnаlishi

1-BOB. Epigenomika va epigenetika
Epigenomika - bu epigenom deb nomlanuvchi hujayraning genetik materialidagi toʼliq epigenetik oʼzgarishlar majmuasi haqidagi fandir. Ushbu soha genomika va proteomikaga oʼxshash boʼlib, hujayraning genom va proteomini oʼrganadi. Epigenetik oʼzgarishlar DNK ketma-ketlilarida oʼzgarishlarsiz gen ekspressiyasiga taʼsir qiluvchi DNK va gistonidagi oʼz xoliga qayta oladigan oʼzgarishlardir. Eng koʼp harakterlangan epigenetik oʼzgarishlar bu DNK metillanishi va giston modifikatsiyasidir. Epigenetik oʼzgarishlar gen ekspressiyasi va regulyatsiyasida muhim rol oʼynaydi va hujayra differensiallashuvi va tumorogenez kabi koʼplab hujayraviy jarayonlarni oʼz ichiga oladi. Epigenetik tadqiqotlarni global darajaga oli chiqish imkoniyati faqatgina yaqinda genomik yuqori texnologiyalarning moslashishi orqali vujudga keldi. Epigenetika - bu genetikaning tarmogʼi boʼlib, DNK ketma-ketliklarida oʼzgarishlar boʼlmay turib tashqi yoki atrof-muhit omillari sabab boʼladigan hujayraviy va fiziologik fenotipik belgilar xilma-xillikligiga sabab boʼluvchi genlarning oʼchishi va yonishini oʼrganuvchi fandir. Shu sababli, epigenetik tadqiqotlar hujayraning transkripsional potensialidagi dinamik oʼzgarishlarni tasvirlashni qidiradi. Bu oʼzgarishlar avloddan- avlodga oʼtishi yoki oʼtmasligi mumkin. DNK ketma-ketliklaridagi oʼzgarishlarga, gen ekspressiyasi yoki hujayraviy fenotipdagi oʼzgarishlarga asoslangan genetikadan farqli oʼlaroq epigenetikaning boshqa sabablari bor, shunday qilib epi- old qoʼshimchasi Grekcha: επί – ustida (uzra, tashqarida, atrofida) maʼnosini anglatadi. Epigenetika atamasi 1990 yillarda paydo boʼlib qoʼllanila boshlandi, lekin bir necha yillar mobaynida bir qancha oʼzgaruvchan ishlatilib kelindi.
Epigenetika
Genomik modifikatsiyalar (oʼzgarishlar) asosiy DNK ketma-ketligi oʼzgarishiga sabab boʼla olmaydigan, gen ekspressiyasini oʼzgartiruvchi va nasldan-naslga oʼtadigan mitotik va meyotik (mitoz va meyozga xos) epigenetik oʼzgarishlar sifatida tasniflanadi. Epigenetik jarayonlar orasida eng zoʼr harakterlangani DNK metillanishi va giston modifikatsiyasi hisoblanadi

1.