Fanning ma’ruza matni 1-mavzu: Sotsial psixologiya faniga kirish Reja

6-Mavzu: Muomalani kommunikativ tomoni: muomala-informatsiya almashish
Reja:
1 muomalaning kommunikativ tomoni.
2.Muomalaning interaktiv tomoni.
3.Muomlaning perseptiv tamoni.
Noverbal muloqatda suhbatdoshlarning fazoviy joylashuvlari ham katta ahamiyatga ega. Masalan, ayollar ko‘proq hissiyotlarga boy bo‘lganliklari sababli, suhbatlashayotganlarida bir-birlariga yaqmn turib gaplashadilar, erkaklar o‘rtasida esa doimo fazoviy masofa bo‘ladi. Olimlarning aniqlashicha, bolalarni odatdagiday orqama-ketin o‘tqazib o‘qitgandan ko‘ra, ularni yuzma-yuz o‘tqazib davra qilib o‘qitgan ma’qul emish, chunki bunday sharoitda o‘quvchilarda ham javobgarlik hissi yuqoriroq bo‘lar ekan hamda emotsiyalar almashinishgani uchun ham guruhdagi psixologik vaziyat ijobiy bo‘lib, bolalarning predmetga va bir-birlariga munosabatlari ancha yaxshi bo‘lar ekan.
Muloqatning ikkinchi-interaktiv tomoni
Muloqatda bu xususiyatli kishilarning muloqat jarayonida birgalikdagi faoliyatda bir-birlariga amaliy jihatdan bevosita ta’sir etishlarini ta’minlaydi. Shu tufayli odamlar hamkorlikda ishlash, bir-birlariga yordam berish, bir-birlaridan o‘rganish, harakatlar muvofiqligiga erishish kabi qator qobiliyatlarini namoyon etishlari mumkin. Shaxslararo munosabatlarda muloqat muloqatga kirishuvchilarning hulq-atvor motivlari va ustanovkalarini o‘zgartirish imkoniyatiga ega.
Muloqatning -perseptiv tomoni
Muloqat jarayonida odamlar bir-birlari bilan ma’lumotlar almashib, o‘zaro ta’sir etibgina qolmay, balki bir-birlarini to‘g‘riroq va aniqroq anglashga, tushunishga va idrok etishga harakat qiladilar. Muloqatning bu perseptiv tomoni shaxsiy idrok va tushunish muammosi bilan bog‘liqdir. Birgalikdagi faoliyat jarayonida shaxslarning bir-birlarini tushunishlari va aniq idrok qilishlari muloqatning masalan, samarali bo‘lishini ta’minlaydi. Bunda ushbu psixologik qonuniyatlar yaqqol namoyon bo‘ladi: refleksiya, identifikatsiya, stereotipizatsiya. Indentifikatsiya shunday psixologik xodisaki, bunda suhbatdoshlar bir-birlarini to‘g‘riroq idrok qilish uchun o‘zlarini bir-birlarining o‘rniga qo‘yib ko‘rishga harakat qiladilar. Ya’ni, o‘zidagi bilimlar, tasavvurlar, xislatlar orqali boshqa birovni tushunishga harakat qilish, o‘zini birov bilan solishtirish (ongli va ongsiz) identifikatsiyadir. Masalan, birinchi marta uchrashuvga ketayotgan yigitning ichki xolatini uning o‘rtog‘i yoki akasi tushunishi mumkin.
Refleksiya muloqat jarayonida suhbatdoshning pozitsiyasidan turib, o‘zini tasavvur qilishdir, ya’ni refleksiya, boshqa odamning idrokiga taaluqli bo‘lib, o‘ziga birovning ko‘zi bilan qarashga intilishdir, chunki busiz odam muloqat jarayonida o‘zini aniq bilmasligi, noto‘g‘ri muloqat formalarini tanlashi mumkin.
Steroetipizatsiya odamlar ongida muloqatlar mobaynida shakllanib o‘rnashib qolgan ko‘nikib qolingan obrazlardan shablon sifatida foydalanish xollaridir. Notanish odam bilan muloqatga kirishishda u haqda berilgan birlamchi ma’lumot katta rol o‘ynaydi. Masalan, talabalarning ikki guruhiga bir xil portret ko‘rsatilib, birinchi guruhda bu odam yirik olim, ikkinchisida esa, bu-davlat jinoyatchisi deb, unga ikkala guruh tomonidan ham ijtimoiy-psixologik xarakteristika berilishi so‘raladi. Ko‘rsatmalar har xil bo‘lganligi sababli berilgan ta’sir ostida olingan ta’riflar har xil bo‘lgan. Birinchi guruhdagi talabalar bu odam mehnatkash, mehribon, shafqatli, g‘amho‘r, aqlli bo‘lsa kerak, deyishgan bo‘lsa, ikkinchi guruhdagilar uni makkor, beshafqat, qat’iyatli deb ta’riflashgan. Birinchi guruxdagilar portretdagi ko‘zlarni dono, muloyim deyishgan bo‘lsa, boshqa guruhdagilar ularni yovuz, beshafqat deb aytishgan.
Demak, ijtimoiy persepsiya jarayoni psixologik jihatdan murakkab bo‘lib, unda muloqatga kirishayotgan tomonlarning har biri alohida ana shu idrokning ham ob’ekti, ham sub’ekti bo‘lib, faoliyat ko‘rsatadilar.