Fanni o‘qitishdan maqsad fitots noz yoki o‘simliklar jamoasi, fitots noz

EDIFIKATOR VA SUBEDIFIKATOR TURLAR. DOMINANT VA
SUBDOMINANT TURLAR
Dars o‘quv m qs di:
edifikator va subedifikator turlar, dominant va
subdominant turlar haqida ma’lumot berish.
Asosiy o‘quv materiali qisqacha bayoni.
Edifikator o‘simliklar
– jamoaning quruvchisi hisoblanib, maxsus muhitni
hosil qiladi. Ko‘pincha, edifikator o’simliklar yuqori qavatni hosil qiladi.
Edifikator hokim, tur yarusini tashkil etib, biomassani to‘p-lashda jamoada
barqarorlikni, turg‘unlikn hamda chegara hajmini saq-lashda muhim rol oynaydi.
Edifikator o‘simlikdan keyin fitotsenozda 2- o‘rinda turadigan yashash joyini
xarakterlovchi o‘simliklar subedifika-torlar deyiladi. Jamoadagi edifikator,
subedifikatordan tashqari, turlar assektator deyiladi.
5-rasm. Dominant o‘simliklar.
Dominant o‘simliklar
– ustun turuvchi hukmronlik qiluvchi turlar.
Dominantlarni har qavatda ajratish mumkin. Ayrim turlar dominantlarga nisbatan
kam uchrashi mumkin, lekin ular ham jamoada ma’lum rolni o‘ynaydi, bularga
subdominantlar deyiladi.
notsitozni hosil qilishda o‘simliklar orasida son jihatdan ko‘p-chilikni
tashkil etuvchi yoki ko‘zga yaqqol tashlanuvchi tur ajratiladi va bu tur, odatda,
hukmron (yoki dominant) tur d yiladi. D mak, dominant-lar yoki hukmron

---

18
hisoblangan turlar miqdor jihatdan ko‘p uchraydi va boshqa-boshqa turlar orasida
yaqqol ko‘rinib turadi. Ular, asosan, orga-nik massa tuplovchi hamda
fitosenozning fonini (ko‘rinishini) va xarak-terini b lgilaydi. Dominant turlarga
misol qilib qarag‘ayzor o‘rmonlari-dagi oddiy qarag‘ayni, qoraqarag‘ayzorlardagi
qoraqarag‘ayni, O‘rta Osiyo tog‘larining archazorlarida o‘suvchi archaning bir
cha turlarini, saksovulli cho‘llarda esa saksovul va boshqalarni ko‘rsatish
mumkin. Ja-moada har qanday dominant turlar biots nozga ta’sir etav rmaydi.
Qaysi tur yetakchi bo‘lsa va boshqa turlar uning tasirida yatshasa bunday turlar
edifikator tur d yiladi. Ular orasida edifikator turlar ajratilib, jamoaning maxsus
muhitini hosil qiladi. Ular jamoaning quruvchilari bo‘lib, fito-tsenozning
xususiyatlarini b lgilab b radi.