Фан/модуль коди мtar1405 Ўқув йили Семестр

4-мавзу. Ўрта асрларда Ўзбекистонда ер ва сув 
муносабатлари (IX-XIII асрлар) 
Ўрта асрлар Мовароуннаҳр хўжалиги, ер эгалиги. Турли-туман сув 
иншоотларининг (тўғон, банд, нова, кориз, чиқир, чархпаррак, сувайирғич, мифтоҳ) 
қурилиши. Абдуллоҳ Тоҳирий томонидан сув таъминотини тартибга солиш 
мақсадидаги қўланма “Китоб ал-Куний” (“Ариқлар ҳақида китоб”) нинг яратилиши. 
Зарафшоннинг қуйи оқимидаги каналлар: Шоҳруд, Шопурком, Кармана, 
Харқонруд, Говхитфар, Сомжан, Пойкон, Новқанд, Ромитан, Варахша, Харомкон 
Коми Даймун, Арвон, Ғифар, Зар, Навканда, Варахша, Хома ва бошқ. Зар 
каналининг 12 та шохобга бўлиниши. Зарафшоннинг ўрта ва юқори оқимларидаги 
суғориш 
иншоотлари. 
Зарафшон 
дарёсидан 
Самарқанд 
рустоқларидан 
саккизтасининг суғорилиши. Дарғом ва Пай каналарининг кенгайтирилиши. 
Сомоний Яҳё ибн Асад даврида халифа Мўътасим томонидан Чочда янги 
канал қазиш учун маблағ ажратилиши. X асрда Хонбанди, XII аср бошларида 
Қорахонийлар даврида Ғишбанди, X-XII асрларда Ғазна вилояти Ғазнибанд, 
Саханбанд ва Саридеҳбанд сув омборларининг қурилиши. Арслонхон ҳукмронлиги 
даврида Пойкентни суғориш учун ариқ қаздиришга самарасиз уринишлар ва Бухоро 
қадимги суғориладиган ерларининг сувсизликдан қуриб қолиши. Ерга эгалик қилиш 
турлари: “мулки султоний”, “мулк ерлари”, “мулки хос” “вақф ерлари”. 
Қoрaxoнийлaр дaвридa Қишлoқ xўжaлигининг aҳвoли. Иқтo eрлaрининг кeнгaйиши. 
Хоразмшоҳ-Ануштегинлар даврида қишлoқ xўжaлиги вa eр-сув мунoсaбaтлaри. 
5-мавзу. Чиғатой улуси даврида ер эгалиги ва қишлоқ хўжалиги 
Муғуллар истилоси оқибатида Мовароуннаҳр ва Хоразм деҳқончилик 
вилоятларининг вайрон қилиниши. Самарқандни сув билан таъминловчи ягона сув 
иншооти – Қўрғошин навоси (“Жўйи Арзиз”), Марвнинг бош тўғони – Султонбанд, 
ва бошқа тўғонларнинг бузилиши. Гурганж яқинида Жайҳун дарёсини тўсиб турган 
тўғоннинг бузилиши натижасида шаҳарнинг сув остида қолиши ва Сариқамиш 
ботиғида янги кўлнинг ҳосил бўлиши. Экин майдонларининг қисқариши, 
деҳқончиликнинг таназзулга учраши. Деҳқонлардан олинадиган солиқлар. 
Чиғатой улуси даврида қишлоқ хўжалиги. Мўғулларнинг ўтроқлашуви. Ер 
эгалиги турлари: мулки девон, мулки инжу, мулки вақф, мулк ерлари. Иқтадор ва 
суюрғол эгалари. Корандалар, кадиварлар, музорийлар. XIV асрда Сариқамишда сув 
сатҳининг кўтарилиши натижасида Ўзбойга ундан эса Каспий денгизига қуйилиши.