Фан/модуль коди мtar1405 Ўқув йили Семестр

2-мавзу. Қадимги давлат бирлашламаларининг шаклланишида 
ер ва сув муносабатлари 
Суғорма ўтроқ деҳқончиликка ўтиш ва унинг ривожида патриархал 
оилаларининг асосий ишлаб чиқарувчи куч сифатидаги моҳияти. Илк темир даври 
маконлари ва сунъий каналлар қурилишининг бошланиши. Жамоа ерлари ва сув 
хўжалигини шакллантириш. Қадимги Бақтрия, Қадимги Хоразм, Қадимги Сўғдиёна 
давлатлари аҳолисининг дарёлар ирмоқлари бўйлаб жойлашуви. Хоразм атрофида 
сунъий суғоришнинг ривожланиши натижасида Амударёнинг Довдон тармоғи 
сувлари Чирмонёп, Қалъалиқир, Кўзалиқир ва ҳоказоларгагина сарф этилиши. 
Айрим ўтроқ воҳаларда қишлоқ (кат)ларнинг кенгайиб йирик маскат (илк 
шаҳар)ларга айланиши. Зироатчилик ва эркин навлари турларининг ортиб бориши. 
Иморатсозлик ва қурилиш хом ашёлари.
Ишлаб чиқарувчи хўжалик: деҳқончи-лик, чорвачилик, ҳунармандчилик ва 
мол айирбошлаш, савдо-сотиқнинг шакл-ланиши. Маҳаллий бошқарув, миробчилик 
ва оммавий ҳашар-бегор, йирик суғориш тармоқларининг ўтказилиши ва сув 
иншоатлари. Хусусий мулкларни шаклланиши.
Аҳмонийлар ва Юнон-македонлар ҳукмронлиги даврида ерга муносабат 
масалалари. Қанғ, Довон ва Кушон давлатларида аҳолининг синфий табақаланиши 
ҳамда ер ва сув муносабатлари. Давлат, ибодатхона (вағнзе), хусусий ва жамоа 
ерлари. Хоразмнинг антик даврида қазилган каналлари ўзанининг (Қирққиз, 
Қўрғошинқалъа, Бозорқалъа, Жонбосқалъа, Анқоқалъа, Гулдурсундан пастроқдаги, 
Якка порсон, Қарғатешканқальа, Қизилқалъа, Қаватқалъа яқинидаги каналлар) жуда 
саёз бўлиши
3-мавзу. Илк ўрта асрларда ер эгалиги муносабатлари 
Илк ўрта асрларда деҳқончилик воҳаларининг кенгайиши. Суғориш, 
мелиорация ва экин етиштириш агротехникаси. Ер майдонларини ўғитлаш. Қишлоқ 
хўжалик маҳсулотларига бўлган эҳтиёжнинг ошиши. Ерга эгалик қилиш 
муносабатлари. Сувдан фойдаланиш. Мулкчилик муносабатлари. “Деҳқонлар”, 
“кадиварлар”, “кашоварзлар”. 
V-VI асрларда Ўрта Осиё ҳудудида етиштирилган деҳқончилик маҳсулотлари: 
ғалла, шоли, ғўза ва бошқ. V асрда барпо этилган суғориш тармоқлари: Дарғом, 
Зоғариқ, Бўзсув. Адирларга сув чиқаришда ўқ, гупчак ва тишли ғилдиракка 
асосланган мураккаб гидротехника иншоотлари: чархпаррак, чиғир ва бошқ. 
VI-VIII асрларда маҳаллий ҳокимликларда ер-сув муносабатлари. Наҳрифай, 
Харкон, Анҳор, Калковуз каби йирик суғориш иншоотларининг қурилиши.
Мулкдор-озод, шаҳар ҳунармандлари-озодкор, савдо аҳли-ғувокорлар ва улар 
тасарруфидаги ер-мулк ва сувлар ҳамда улардан фойдаланиш усуллари. Тўрт 
турдаги ерга эгалик қилиш: йирик мулкдор-деҳқон қўрғонлари ва экин пайкаллари; 
масжид ва мадрасаларга тегишли вақф ерлари; қўшчи кашоварзларнинг хусусий 
ерлари ва жамоа ерлари-коризлар-ер ости суғориш иншоотлари воситасида 

---

ўзлаштирилган умумзироаткорларнинг экинзор пайкаллари.