Фан/модуль коди мtar1405 Ўқув йили Семестр

10-мавзу. Қўқон хонлигида ер - сув муносабатларининг 
умумий ҳолати ва деҳқончилик 
Қўқон хонлигида Умархон томонидан XIX асрнинг биринчи ярмида 
Янгиариқ канали, Мадалихон томонидан Хонариқ, Худоёрхон томонидан XIX 
асрнинг 60-йиллари Улуғнахр каналларининг барпо этилиши.
Хонликлардаги ер эгалиги турлари: давлат ерлари мулки султоний, масжид, 
мадраса ва ханоқоҳларга тегишли вақф ерлари ҳамда хусусий мулклар. Барча 
турдаги ерларда меҳнаткаш зироаткор қўшчилар ҳиссадорлик асосида деҳкончилик 
қилиши. Давлат тасарруфидаги ерларнинг бир қисми дароматидан фойдаланиш 
учун шаҳзодаларга , йирик диний уламоларга танҳо шаклида иъном этилиши. 

---

Бундай мулклар солиқдан озод қилиниб, “Мулки хурри холис” деб юритилиши.
11-мавзу. Ўрта Осиёнинг Россия империяси томонидан забт этилиши ва ер-сув 
муносабатларининг мустамлакачиликка мослаштирилиши 
Россия империясининг Туркистондаги аграр сиёсатдан кўзлаган бош мақсади 
ва асосий йўналишлари (“пахта”, “суғориш”, “русларни кўчириб келтириш”). Ер-сув 
муносабатлариниг мустамлакачиликка мослаштирилиши. 
Туркистон генерал-губернаторлиги томонидан Бухорони «итоатда тутиб 
туришнинг гарови» сифатида Зарафшон дарёси сув тақсимотига аралашуви. XIX 
асрнинг 70-йилларида рус ирригаторлари томонидан воҳа сув хўжалигининг 
умумий ҳолати, Зарафшон дарёсининг сув баланси, воҳадаги экин ерларининг 
майдони, зироатлар нави ва уларнинг сувга бўлган эҳтиёжлари ўрганилиши, шу 
асосда Самарқанд ва Бухоро ўртасида Зарафшон дарёси оқимининг “баробар 
тақсимлаш”. 
ХIХ асрнинг 80–90-йилларидан бошлаб Самарқанд воҳасида суғорма 
деҳқончилик, айниқса шоликорликнинг кенгайиши ҳамда Бухоро воҳасида сув 
танқислиги кучайиши.
Биринчи жаҳон урушининг бошланиши оқибатида рус ирригаторларининг 
Амударё, Сирдарё, Мурғоб ва Тажан дарёлари ҳавзасида олиб борган 
текширишлари, Зарафшон водийсида ўтказилган тадқиқотларининг охирига 
етказилмаганлиги. 
Мазкур даврда суғорма деҳқончиликнинг деярли асосий қисми пулдор бойлар 
ва айрим рус маъмурлари мулклариги айланиши. Пулдорлар янги ўзлаштирилган 
ерларни ижарага олиб, уларда ерсиз корандаларнинг кучидан фойдаланиши. “ 
Посира”.