Фанидан маъруза матни

 
ГЭС ва ГАЭС номинал қувватларини танлаш асослари 
ГЭС номинал қувватини асослашда унинг иш режимини ва регионини аниқлаш зарур. 
Катта ГЭС қувватларини танлашда ҳозирги ва келажакдаги (15...20 й.) ЭЭТ талабни ўрганиш 
зарур. 
ГЭС ройани танланганда, техник иқтисодий асослаш орқали N
ном
аниқлашда ЭЭТ 
ривожланиши варианлари таққосланади: 
1) ГЭС қувватини кўпайтиришда; 
2) ЭЭТ бошқа электростанцияни қувватини оширишда. 
Ҳаражатлар минимуми шарти бажарилиши ГЭС N
г
қувватини ΔN
г
га оширганда қуйидаги 
тенглик бажарилиши керак:
Р3
Г
Р3
3
бу ерда Р3
Г
- ГЭС бўйича ҳамма ҳаражатлар кўпайиши;
Р3
3
- Ҳамма ҳаражатлар (экономияси) иқтисоди. 
Ҳаражатлар иқтисоди ГЭС номинал қувватини оширишда ЭЭТ да энг зарур (қишки) 
ойларда таъминланганлигига боғлиқ. 
ГЭС нинг таъминланган сиқиб чиқарувчи ва дублѐр (заҳира) қуввати 
ГЭС ўртача ойлик таъминланган қуввати деб кўп йиллик даврда ҳисобий 
таъминланганликка Р
Р
эга тартибга солинган ўртача суткалик қувватига айтилади. 
N
сут
- 
таъминланган ўртача суткалик қувват ҳафтанинг ЭЭТ да энг катта юкланишли кунларида 
аниқланади. Ҳафталик тартибга солишда 
Т
ойл
Т
сут
N
N
ГЭС таъминланган тик қуввати деб унинг максимал қувватига N
т
маx
айтилади ва у пик 
соатларида Э
т
= N
т
сут
. 24 га тенг энергия ишлаб чиқаради. Суткаликлик тартибга солиш имконияти 
бўлганда N
т
маx 
таҳлилий эгри чизиққа Э
т
катталигини жойлаштириш орқали ттопилади. 
Сиқиб чиқарувчи қувват
деб - ГЭСнинг ЭЭТда бошқа электростанциялари номинал 
қувватини ўрнини қоплайдиган катталигига айтилади. 

---

ку
омб
сув
N
T
N
ч
с
N
.
max
.
.
тенгликдан топилади. Бунда 
ку
омб
сув
N
.
- сув омбаридаги йиғилган сув ҳисобидаги ГЭС резерв 
қуввати . 
ГЭСнинг N
С.Ч
дан катта қуввати мавсумий қувват дейилиб , фақат дарѐда кўп сув бўлганда 
фойдаланилади .ЭЭТда ремонт резерви талаб қилинмаса мавсумий қувватни дублѐр қувват деб 
аталади ва у КЕС номинал қувватини ўрнини қоплай олмайди .ГЭС дублѐр қувват билан
аталганда бошқа электростанциялар юкланиш камаяди (м.н КЭС). 
ЭЭТда ремонт резерви талаб қилинса мавсумий ГЭС қуввати ремонт резерви сифатида 
ишлатилади .Бундай ҳолатда 1кВт мавсумий ГЭС қуввати tm t
m
/10 кВт КЭС номинал қувватини 
ўрнини қоплаши мумкин , бу ерда t
m
-ҳисобий кам сувли даврда ГЭС мавсумий қувватида ишлаш 
ойлари сони.
ГЭС номинал қувватини 
N
д
га оширганда ҳисобий ҳаражатлар ҳам Р3
д
га ошади. 
Р3
д
=(Р
О
a
г
+И
Г
) = ΔN
Г
РЗ
Г
ў ΔN
Г
бу ерда Р
О
- банк фоизи;
а
Г
1 кВт қўшимча ГЭС номинал қувватига солиштирма капитал сарф 
(қуйи бьеф, подстанция, ЭУЛ капитал сарф билан); И
Г
- солиштирма йиллик чиқимлар D
г
даги дек; 
РЗ
Г
ў - солиштирма ҳисобий ҳаражатлар:
РЗ
Г
ў = Р
О 
а
Г
+И 
ГЭС қуввати КЭС қуввати ўрнини қопласа ҳисобий ҳаражатлар иқтисоди 
ΔРЗ
Э
=( Р
О 
а
Г
+И
Т
) ΔN
Г
+S
b
ΔЭ
Т
бу ерда a
Т
- КЭС қўшимча 1квт номинал қуввати солиштирма ҳаражатлари ( потстанция ва ЭУЛ
капитал сарфи билан); И
Т
- а
T 
га мос йиллик чиқимлар (ѐқилғи чиқимисиз);сум; S
b
- 1 квт. с 
энергия ишлаб чиқаришга ѐқилғи ташкил этувчиси 
S
b
= ВЦ 
бу ерда В - ѐқилғи солиштирма сарфи, кг/квт.с; Ц - ѐқилғи баҳоси, сум/кг. 
(8.29) ва (8.31) тенгламалар ўнг тамонлари тенглиги шартидан ва ҳамма ҳадларини ΔN
Г
га бўлиб 
ГЭС оптимал қувватини иқтисодий асослашнинг асосий боғланишини топамиз: 
Р
О
а
Г
+И
Г
Ц(Р
О 
а
Т
+И
Т
)+ S
b
t
b
бу ерда t
Г
=
д
д
N
Э
Δ
Δ
- 1квт қўшимча қувватдан фойдаланиш соати (ИЭСда ѐқилғи иқтисоди 
ҳисобида). 
Аниқ шароитларда ГЭС номинал қувватини асослашда, унда қулайлик бўлиши учун 
қуйидаги учта ҳолат бўлиши шарт: 
1) таъминланган пик қувват; 
2) мавсумий дублѐр қувват; 
3) ЭЭТ да ремонт резерви.