Фанидан маъруза матни

 
 
Сув сатҳини кузатишда ишлатиладиган қурилмалар
 
Сув сатҳи баландлиги
- шартли горизонтал таққослаш текислигидан сув сатҳи 
текислигигача бўлган баландликдир. Горизонтал текислик гидрологик постнинг нуль графиги деб 
қабул қилинади. Бу текислик гидрологик постнинг энг пастки сатҳидан 0,5 метр пастдан олинади. 
Сув сатҳи кузатишлари I, II, ва III даражали гидрологик постларда олиб борилади. Кузатиш 
даврига қараб постлар 
вақтинчалик
ва 
ўзгармас
бўлади. 
Ҳар бир гидрологик постда сув сатҳининг энг пастки ва энг юқориги ўзгаришларини 
кузатиш учун асбоблар жойлаштирилади. 
Тузилишига қараб бу қурилмалар рейкали, қозиқли, рейка-қозикли, узатмали ва 
автоматлашган бўлиши мумкин. 
Рейкали сув ўлчаш постлари сатҳ ўзгариши 3 метргача бўлган ҳолларда ўрнатилади. Бу 
рейкалар тик ва оғма ҳолларда ўрнатилиши мумкин (4.1-расм).
Оғма рейкаларни сунъий мустаҳкамликка эга қирғокларда ўрнатилади. Улар босим ҳосил 
қилмайдилар ва натижада аниқ сатҳни олиш имконини беради. Оғма рейканинг ҳар бир бўлими 
a
см
sin
2
, 
бунда 
а
-оғма рейканинг горизонтга нисбатан бурчаги. 
Сув сатҳи баландлигини рейканинг нулидан ўлчанади. Рейканинг нули билан устма-уст 
тушадиган горизонтал текислик 
кузатиш нули
дейилади. Кузатиш нули белгиси нивелирлаш 
орқали ўрнатилади. 
Рейкадаги ҳисоблаш гидрологик пост нулига келтирилади ва ҳар бир пост учун қурилиш 
пайтида белгиланади. 
Кузатиш нули билан гидрологик пост графиги нули орасидаги фарқни 
пост графиги 
нулига келтириш
дейилади ва у қуйидагича аниқланади: 
гидр
куз
о
келт
Н
H
h
.
0
.
. 
Нул график устидаги сув баландлиги қуйидаги ифода орқали аниқланади. 

---

h
h
Н
келт
H, 
бу ерда 
h
- рейкадаги ҳисобланган баландлик.