Фанидан маъруза матни

3.7-расм. «Тезлик-юза» усулида сув сарфини ўлчаш схемаси. 
Асосий усулда
- сув сарфини топишда тезлик вертикали сони ва тезлик ўлчаш нуқталари 
ҳам қисқартирилади. 
1-нуқта
0,2 h чуқурлигида, 
2-нуқта
0,6 h чуқурлигида, 
3-нуқта
0,8 h чуқурлигида. 
Ўртача тезлик эса: 
8
,
0
6
,
0
2
,
0
2
25
,
0
U
U
U
U
ур
ифодадан ҳисобланади. 
Қисқартирилган усулда
- сув тезлиги вертикалининг 0,2h ва 0,8h чуқурликларида 
ўлчанади, ўртача тезлик эса: 
8
,
0
2
,
0
5
,
0
U
U
U
ур
орқали аниқланади. 
Тезлаштирилган усулда
- сув тезлиги 0,6 h чуқурликда ўлчанади.Сув тезлиги: 
6
,
0
U
U
ур
га тенг деб олинади.
Тезликни ўлчашда гидрометрик вертушканинг винти ҳар 20 айланишда берадиган 
сигналини ѐзиб борилади. 
Сигнални қабул қилишга кетадиган вақтни "китобга" ѐзиб борилади ва уни 
қабул вақти
дейилади. Қабул вақти умумий сони нуқтада жуфт олиниб асосан 6 мартадан катта қийматларда, 
яъни тезлик ўлчаш вақти 100 с дан ортиқ бўлиши керак. 
Тезлик ўлчаниб, ҳар бир вертикал учун "китобчадаги" катакчаларга тезлик эпюрасини 
қуриш тавсия этилади. Қурилган эпюра тезликнинг тўғри ѐки нотўғри ўлчанганлигини таҳлил 
қилишда ѐрдам беради. 
Гидрометрик вертушкалар билан сув тезлигини 0,5 м/с дан 4-5 м/с гача ўлчаш тавсия 
этилади. 
 
Сув сарфини изотахалар бўйича аниқлаш 
Бу усул сув сарфини қуйидаги интеграллардан ҳисоблашга асосланган:
 
U
o
n
du
Q
, 
бу ерда интеграл ҳар бир охирги элемент йиғиндиси, сарф модели билан алмаштирилади. (3.8-
расм). 
Модель ҳажми ѐки сув сарфи 
к
n
n
Q
d
d
d
Q
2
...
2
2
1
2
1
1
0
 
бу ерда 
0
- дарѐ ҳаракат кесими умумий юзаси; 
п
,...,
,
2
1
- биринчи изотаха, иккинчи изотаха, 
.... , 
п -
изотаха ва сув сатҳи юзаси оралиғидаги юзалар; 
d
- изотахалар орасидаги тезлик интервали; 
к
Q
- сарф моделининг охирги бўлими ҳажми. У қуйидаги ифодадан топилади:
n
n
U
U
Q
max
2
3
2
, 
бунда 
n
- 
охирги изотахага тўғри келадиган юза; 
max
U
- кесимдаги энг катта тезлик; 
n
U
-охирги 
изотахага тўғри келадиган тезлик. 
Изотахаларни, асосан бир хил тезлик интервали орқали ўтказилади: 
к
n
Q
a
Q
2
...
2
2
1
0
Сув сарфи қуйидаги кетма - кетлик бўйича ҳисобланади: 
1.
Миллиметровка коғозга дарѐнинг кўндаланг кесими профили (қирқими) чизилади;
2.
Шу миллиметровкага тезлик эпюралари бир хил вертикал масштабда чизилади; 
3.
Дарѐ кўндаланг кесими профилида 6÷10 та изотахалар чизиб олинади;
4.
Планиметр ѐки палетка ѐрдамида изотахалар оралиғида юзалар ўлчанади;

---

5.
Сув сарфини (3.36) формуладан аниқланади, ҳисоблашлар жадвалда бажарилади.