Фанидан маъруза матни

сатҳ баландлиги сигнализатори
дейилади.
Бу асбоблар ишлаш принципи ва тузилиши жихатидан бир-биридан фарқ қилади. Масалан, 
суюқлик сатҳ баландлигини ўлчашга мўлжалланган асбобларнинг кўпи сочилувчан моддалар 
сатҳини ўлчаш учун яроқсиз, усти очиқ идишларда ишлатиладиган асбоблар эса юқори босимда 
ишлайдиган идишлар учун яроқсиздир ва ҳоказо. 
Сатҳ баландлигини назорат қилиш асбоблари шкалали ва шкаласиз бўлади. Шкаласиз 
асбоблар, одатда, иккиламчи асбоблар билан бирга ишлайди, ѐки сатҳ баландлигининг чегараси 
ҳақида мустақил сигнал беради. 
Ўлчанадиган муҳитнинг характери ва ишлаш принципига кўра сатҳ баландлигини ўлчаш 
асбоблари қуйидаги гуруҳларга бўлинади: кўрсатиш ойнаси; қалқовичли; гидростатик; электрик 
(сиғимли, 
актив 
қарашликларнинг 
ўзгаришига 
мувофиқ 
ва 
индуктив); 
радиоизотопли; 
ультратовушли; радиотўлқинли; термокондукторли; вазнли ва бошқалар. Гидроэнергетикада 
кўпроқ қўлланиладиган баъзи бир сатҳ ўлчагичлари билан танишиб чиқамиз. 

---

 
Қалқовичли сатҳ ўлчагичлари 
Бу асбоблар билан идишдаги суюқлик сатҳи баландлиги ўлчанади. Асбобнинг сезгир 
элементи – қалқович суюқлик сиртида қалқиб туради (4.4-расмда) ва суюқлик сатҳи 
баландлигидаги ўрни унга таъсир қиладиган кучлар мувозанатига боғлиқ бўлади. Архимед 
қонунига мувофиқ, қалқович оғирлиги унинг суюқликка ботган ҳажмидаги суюқлик оғирлигига 
тенг бўлади. Ундан ташқари, қалқовични ўраб олган суюқлик устидаги муҳит ҳаво бўлмай, 
зичлиги 
ρ
0
га тенг бўлган модда бўлса, унда қалқович ҳажмидаги бу модда оғирлиги ҳам 
қалқовични пастга босади, унинг суюқликка ботишини оширади. Бу икки кучга қарши йўналган, 
қалқовични юқорига кўтарадиган куч 
F
ни қуйидагича ҳисоблаш мумкин: 
x
dx
x
S
g
V
g
x
F
0
0
0
бунда 
ρ
0 
- суюқлик устидаги муҳит зичлиги; 
g
- оғирлик кучи тезланиши; 
V
- қалқовичнинг ҳажми; 
ρ
- қалқович ботиб турган суюқлик зичлиги; 
x
- қалқович ботган қисмнинг баландлиги; 
S
-
қалқовичнинг кўндаланг кесим юзи. 
Агар қалқовичнинг кўндаланг кесими 
S
баландлиги 
h
бўйича ўзгармас бўлса,
x
S
g
g
h
S
F
0
0
бўлади. 
Суюқлик устидаги муҳит газ ѐки ҳаво бўлса, 
ρ
0
=0, у ҳолда
x
dx
x
S
g
F
0
)
(
кўринишда бўлади. 
Қалқовични кўндаланг кесими ўзгармас бўлса, 
x
S
g
F
ифода билан аниқланади. 
Қалқовичли сатҳ баландлигини ўлчагичларида доимий ва даврий чўкадиган (буйкали) 
қалқовичлар ишлатилади. 
Доимий чўкадиган қалқовичли сатҳ баландлигини ўлчагичларда қалқовични юқорига 
кўтарадиган мувозанатловчи куч қалқович оғирлигига тенг ва ўзгармас бўлади: 
const
G
F
Бундан фойдаланиб, қалқовичнинг суюқликка ботган қисмининг баландлигини топиш 
мумкин: 
const
g
S
G
x