Фанидан м а ъ р у з а л а р м а т н и

31-мисол. 100 кг қанд миқдори р = 63% ноқандлар Н_р =3% бўлган повидло олиш учун сарфланадиган қанд миқдори с = 8% ноқандлар Н_а =4% бўлган мева пюресининг миқдорини топиш керак

Бу мисолда

Маълум бўлган сонларни (5) тенгламага қўйиб топамиз

А = 100 к - 100*0,75 = 75 кг;

с = 66 – 12 = 54 кг;

Шунга ўхшаш масалаларни ечиш учун, ҳамда барча ечимларни солиш-тириш учун қуйидаги номограммани (2 расм) келтирамиз. Номограммадан қуйидаги тартибда фойдаланилади

32-мисол. 100 кг 10% қандли хом ашёдан 60 кг қанд қўшиб тайёрлана-диган махсулот миқдори топилиши талаб қилинади. Тайёр махсулот тарки-бида қанд миқдори 65% бўлиши керак.

Абсцисса ўқида С+с = 60+10 = 70% -га мос келадиган нуқтани топамиз. Ундан вертикал чизиқ ўтқазамиз ва р = 65% чизиғи билан кесиш нуқтасини топамиз. Кесиш нуқтасидан ординатага горизонтал чизиқ ўтқазамиз. Горизонтал чизиқда 107,6 кг билан кесишиб ўтади. Бу ҳисоблаш керак бўлган р=107,6. Бошқа р учун, масалан р=60 учун р=117 сонни оламиз. Оралиқдаги қийматлари учун интерполяция қилиб топилади.

Математик йўлда текширамиз



33-мисол. 150 кг тайёр махсулот олиш учун 100 кг 8% қандли хомашёга неча кг қанд қўшиб тайё махсулот олиш мумкин. Бунинг учун ордината ўқининг р=150 нуқтасидан р=60 -га мос эгик чизиқгача горизонтал чизиқ ўтқазамиз. Кесиш нуқтасидан эса абсциссага перпендикуляр туширамиз ва абсциссада С+с=90-ни топамиз. 90 дан с=8-ни айириб 82 кг-ни топамиз. Математик йўл билан

150*60 – 60*8 = 100*С

34-мисол. 100 кг 8% қандли хомашёга 120 кг қанд қўшиб пиширилган махсулотнинг қанд миқдори неча % бўлади, агар 200 кг тайёр махсулот чиқса. Бунинг учун Р=200 нуқтадан горизонтал чизиқ ўтказамиз ва С+с = 120+8=128 нуқтадан вертикал чизиқ ўтқазамиз. Бу чизиқлар кесишган нуқтада интерполяция йўли билан р = 64% эканлигини аниқлаймиз.
Математик йўл билан

Бу номограмма сироп концентрациясини топиш учун ҳам хизмат қила олади, чунки сироп миқдори ва унда эриган қанд миқдорини қуйидаги тенглама билан топиш мумкин:
бу тенгламадан



Агар 100 кг сувга 70 кг қанд қўшилса у ҳолда сироп концентрацияси С=70 ва Р=100+70=170 нуқталардан ўтувчи чизиқлар кесиш нуқтасидан ўтувчи эгик чизиқдан топилади. Бу чизиқ р=41%.
Қуйидаги масала ҳам шундай ечилади. 55% концентрацияли 160 кг сиропда қанча қанд бор. Номограммадан Р=160 ва р=55 бўлганда С = 88 кг бўлищи осон топилади.
Яхши сифатли джем желе шаклидаги таркибга эга бўлиши керак. Бу хусусият махсулот таркибидаги пектин моддаларига боғлиқ. Пектин мева таркибида бўлади. Желесифат бўлиш қандлар ва органик кислоталар миқдорига, рН –га боғлиқ.
Пектин моддаси кам мевалардан джем тайёрланганда хом ашёнинг бир қисми ўрнига желе ҳосил қилувчи шарбат қўшилади.
«Консерва ишлаб чиқариш бўйича технологик инструкциялар тўплами»-даги джем рецептларида желе ҳосил қилувчи шарбатлар ҳам мавжуд. Хом ашё таркибидаги пектин миқдори етарли бўлган ҳолда шарбат қўшишнинг ҳожати қолмайди. Рецептга риоя қилиш ва хом ашёни меъёрдан ортиқ сарфламаслик учун рецептдаги шарбат ўрнига тайёрланган мева солиниш ҳисоб-китобини билиш керак, 1000 шартли банкага хом ашё сарф меъёрини билиш керак.
Фараз қилайлик 1000 ш.б. джем тайёрлаш учун Р₁ кг мева ва М кг қандга А кг с% қуруқ моддали шарбат қўшилади. Шарбатни алмаштириш учун ишлатиладиган мева таркибидаги қуруқ модда миқдори С%. Бу ҳолда шарбатни мева билан алмаштириш учун керакли мева миқдори


(25)

1000 ш.б. джем ишлаб чиқариш учун сарфланиши керак бўлган шарбатни мева билан алмаштириш учун хомашё сарф миқдори N кг ҳисобланганда Р₁ ва Р₂ қўшилади ва ҳосил бўлган тайёр мева миқдорига чиқит ва йўқотишлар р% қўшилади

Бунинг учун нисбат тузамиз
Р₁ + Р₂ - (100 - р)
N - 100
Бундан

ёки
(26)