«fаlsаfа» modulidan oʼquv-uslubiy mаjmuа

Biologizatorlik kontseptsiyalari. Biologizatorlik kontseptsiyalarining tarafdorlari insonni uning tabiiy, biologik asosidan kelib chiqib tushuntirishga harakat qiladi.XVIIIasr oxirida jamiyat hayotiga ayrim odamlarning oʼz mavjudligi uchun kurash maydoni sifatida qarashni taklif qilgan T.Maltus nazariyasini bunday tushuntirishga boʼlgan birinchi jiddiy urinish deb hisoblash mumkin. Maltus fikricha, bu kurashda kuchlilar gʼolib chiqadi, kuchsizlar esa halok boʼlishga mahkumdir. Mazkur kurashga tabiiy omillar turtki beradi. Xususan, aholi soni geometrik progressiya boʼyicha koʼpayib boradi, tirikchilik vositalari taklifi esa faqat arifmetik progressiya boʼyicha oʼsadi, bu esa muqarrar tarzda ocharchilik, epidemiyalar, urushlar va boshqa ijtimoiy tangliklarga olib keladi. Mazkur omillarga Maltus kuchlilarning yashab qolishini taʼminlovchi ijtimoiy munosabatlarning «tabiiy», muqarrar va hatto zarur tartibga solish vositalari sifatida qaraydi.
Sotsiologizatorlik kontseptsiyalari. Biologizatorlik yondashuviga zid oʼlaroq, sotsiologizatorlik yondashuvi inson tabiatini ijtimoiy munosabatlarda koʼrishga harakat qiladilar. Bunda ular baʼzan nafaqat insonning ijtimoiy asosini uning biologik asosiga qarama-qarshi qoʼyadilar, balki soʼnggi zikr etilgan asosni hayvoniy va hattoki tuban, shu bois jiddiy eʼtiborga loyiq emas, deb hisoblaydilar. Аsosiy eʼtibor ijtimoiy munosabatlar tahliliga va individ, shaxsning shakllanishida jamiyat qanday rol oʼynashini aniqlashga qaratiladi.
Insonning mohiyati. Insonning mohiyatini tushunishga harakat qilish jarayonida u nafaqat tashqi, balki ichki, pinhona xususiyatlarga ham ega ekanligini, ular jamuljam holda insonning individ, individuallik, shaxs kabi tushunchalarda aks etadigan muayyan obrazini shakllantirishini ham hisobga olish lozim. Boshqacha aytganda, insonning mohiyatini uning ichki va tashqi borligʼi birligida, uning dunyoga faol munosabatida izlash kerak.
Faoliyatning atributlari. Inson faoliyati oʼta rang-barangdir. Yuqorida qayd etib oʼtilganidek, faoliyat turlarini tasniflash uchun asos boʼlib uning inson tomonidan oʼzgartiriladigan obʼekt: tabiat, jamiyat, insonning oʼziga qaratilganligi xizmat qiladi. Faoliyat atributlari (xossalari) faoliyatni motivlashtirish va amalga oshirish mexanizmlarini tavsiflaydi. Faoliyat atributlari orasida, avvalo, subʼektlilik va moddiylik qayd etiladi.