Фалсафа қисқача изоҳли луғат

Д. Пўлатова
ГОЛЬБАХ (Но1ЬасН) ПОЛЬ АНРИ (1723-1789) - фран-цуз файласуфи, француз материализми ва атеизми мактаби-нинг асосчиларидан бири, маърифатпарвар, XVIII асрдаги француз буржуазия инқилобининг ғоявий раҳнамоларидан бири. Ижтимоий келиб чиқиши жиҳатдан олмон барони, лекин умрининг кўп қисмини Францияда ўтказган. Асосий асарлари: «Табиат тизими ёки моддий олам ва руҳий олам қонунлари хақида» (1770), «Фош этилган христиашшк» (1761), «Чўнтак илоҳиёти» (1768), «Соғлом фикр» (1772) ва бошқалар.
Г. Коинотнинг фалсафий манзарасини барча нарсалар ўза-
108
Гольбах
ни мустаҳкамлайди, керак бўлганда уни қайта такрорлайди. Шу тариқа, билимлар тўлланиб боради. Билиш яхлит, узоқ давом этадиган жараёнга айланади. Инсон ижтимоий мавжу-дот сифатида «белги» ва «ишораларни» ўзгартиради. Улардан биринчиси бизнинг ўзимиз учун аҳамиятли бўлса, охиргиси бошқалар учун ақамиятлидир. Тафаккур белгилари номларда ифодаланади. Умумий тушунчалар, Гоббс фикрича, «ном-ларнинг номидир». Вақг — изчилдаги ҳаракат образидир. «Би-лим реаллиги» — Нутқдир.
Юқорида келтирган барча ақдий ҳодисаларни боглаб ту-рувчи муҳим хусусият — кишилар ўртасида мазмун ва мақ-садлари бўйича келишувнинг мавжудлигидир. Нутқ инсонга «сонларни номлаш» қудратини, ўзаро билим ва тажриба ал-машиш, жамиятга турли фармон ва қонунларни тарқатиш имконини беради.
Гоббснинг «Табиат фалсафаси»да семиотизм ва номина-лизмга хос бўлган тенденция ва йўналишлар аниқ кўринади. Унинг фикрича, «номлардан ташқари ҳеч қандай умумий-лик ва универсаллик йўқ, шунинг учун фазо — муайян кат-талик ва шаклга эга бўлган, қандайдир жисмнинг онгимиз-даги шарпасидан бошқа нарса эмас». Инсон табиатнинг бир қисми ва унинг қонуниятларига бўйсунади. Кишилар «иж-тимоий шартнома» ёрдамида бирлашадилар ва ҳимоя то-пиш, яъни фуқаролар урушидан ҳоли, эркин ҳаёт кечириш имкониятига эга бўлиш учун давлатга, ҳокимиятга бўйсуна-дилар.
Гоббс фуқаролар келишуви деб аташ мумкин бўлган иж-тимоий ҳаётнинг қисқа босқичларида, инсон ички табиати-нинг азалий хусусиятлари — чексиз эркинлик ва мутлақо тенгликни қам чеклаш ҳамда тузатишларни оқпайди. Кучли, онгли, қонуний ҳокимият тарафдори бўлган Гоббс халқ фа-ровонлигини давлатнинг олий қонуни деб ҳисоблаган.