Фалсафа қисқача изоҳли луғат

ИЖТИМОИЙЛАШУВ — (лотин. ёоааНк-ижтимоий) жа-миятнинг муваффак^иятли ривожланиши учун зарур бўлган намунали хулқ, психологик механизм, социал норма ва қад-риятларни ўзлаштириш жараёнидир. И, инсоннинг маданият, коммуникация таъсири остида шаклланиш жараёни, бир-бирлари билан мулоқатда бўлишларини ифодалайди. Бу фак-торларнинг баъзилари инсоннинг бутун ҳаёти даврида давом этади. Оммавий информация воситалари эса инсон ҳаёти-нинг маълум даврида таъсир қилади.
И. фалсафа, маданий ва болалик фалсафа (философия детства) ларининг чегарасида пайдо бўлган.
Тадқиқотчилар боланинг оиладаги ҳаётига аҳамият бе-риб, эмоционал боғланишларни унинг психикаси (руҳия-ти)га қандай таъсир қилишини ўрганадилар. Эмоционал боғ-ланишлар кўп жиҳатдан шахснинг шаклланишида муҳим ва-зифани бажаради.
И. ўз тарихига эга. 3. Фрейд боланинг ривожланишидаги айрим механизмларга аҳамият беради. Унинг таъкидлашича, боланинг камол топишида, шахс бўлиб шаклланишида, ота-оналар билан бўладиган муносабатлари жуда муҳимдир. 3. Фрейднинг фикрича, боланинг ривожланишида психосексу-
173
Камю
ал давр аҳамияти каттадир. Ж. Пиаже фикрича, шахснинг ривожланишида айрим даврлар бўлади, лекин бир стадия-дан иккинчи стадияга ўтишда ижтимоий таъсир муҳимдир. Унинг таъкидлашича, шахс айрим схемалар, когнитив струк-туралар орқали бошқарилгани учун бола ижтимоийлашуви юқорида кўрсатилган структура, схемаларга мослашади. Янги тажрибалар орқали «мувозанат»лашади.
Т. Парсонс, Р. Бейла, 3. Фрейд томонидан киритилган социал таъсир ва социал система тушунчаларидан фойдала-ниб, социал объектнинг таъсири натижасида маданиятнинг элементлари, умумий билимлари, ўзининг билимдонлиги, хулқи ёрдамида шаклланишини ифодалаб бердилар.
М. Мид ва Р. Бенедиктлар ижтимоийлашув жамият ри-вожланишининг турли даврларида қандай кечишини тек-ширдилар. Улар жамиятдаги маданият индивид ривожлани-шининг турли даврида қандай таъсир қилади, будда ота-оналикнинг таъсири қандай экашшгини ўрганиб, ҳар бир давр учун ўзининг и.си туғри келишини кўрсатиб бердилар.
И. муаммоларига айниқса, психиологияда кенг аҳамият берилади. Кўп муаллифларнинг фикрича, и. фақат болалик давригагина хос бўлмай, индивиднинг ҳаёти давомида давом этади. Ваъзи фикрларга кўра, и. иккиёклама жараён бўлиб, атрофга хам таъсири бор деб уқтирилади.