Фалсафа қисқача изоҳли луғат

О. Муминова, Г. Туленова
ВОҚЕЛИК (лотин. -- геаИз сўзидан олинган бўлиб, ҳақиқий мавжуд реаллик маъносини биддиради). Воқелик «ўз-ўзидан» билиш туфайли намоён бўлиши мумкин бўлган ва муайян вақтда келиб чиққан барча нарсалардир. Воқелик мав-жуд нарсаларга тааллукди, уларнинг мавжудлиги далил-ис-ботни талаб этмайди. Бунда асосий муаммо нарсаларнинг воқелиги, реал мавжудлигида эмас, балки биз уни қандай
90
Волюнтаризм
идрок этишимизда, тушунишимиздадир. Мазкур муаммо. қуйидаги нуқтаи назарларга кўра ҳал этилиши мумкин; 1. Билиш «ўз-ўзидан моҳият»ни аниқлашга йўналтирилган. Во-қеликни билиш учун уни онг билиш объектига айлантир-моғи лозим. Шу маънода, воқелик билиш ҳолатидан қатъи назар, мустақил мавжуд онгдан мустақил равишда мавжуд бўлган нарсалар воқелиги, табиатига эга. Бшгаш воқелик-нинг моҳиятини аниқлаш жараёнидир. 2. Воқеликни билиш инсонга хос бўлган ҳиссий-трансцендент ҳолат ҳамдир. Бу-нинг маъноси шуки, воқелик таъсирида инсонда хилма-хил эмоционал-рецептив ҳодатлар мавжуд бўлади, уларнинг мав-жудлигининг ўзи ҳам воқелик. Масалан, кишиларнинг ҳис-сий-реиептив тажрибалари, таъсирланиш, чидам, азоб ва б. шулар жумласидандир. Мазкур маънода воқелик воқеалар тар-зида намоён бўлади. Билиш фақат реал мавжуд бўлган нар-саларнинг (воқеликнинг) моҳиятини тушунишгина эмас, бал-ки нарсаларнинг инсонга таъсири натижасида ҳосил бўлади-ган хатти-ҳаракатлар, эмоционал ҳолатларни тушуниш (ни-манйдир кутиш, олдиндан сезиш, ўзини нимагадир тайер-лаш, ютуқ ва камчиликни ҳис қилиш, ўзи ва бошқалар хатти-ҳаракатлари оқибатларини, ўзи ва бошқалар кайфият-ларини билиш) ҳамцир.
Воқелик бўлиши мумкин бўлган нарсаларни олдиндан сезиш, кўриш, ҳис қилиш тарзида намоён бўлади. Инсон-нинг хатти-ҳаракати воқеалар жараёни ёки инсонни билиш-га йўналтирилган бўлади. «Воқелик» тушунчаси «борлиқ» ту-шунчасига яқин, лекин улар орасида муайян фарқ мавжуд: воқелик — аниқиикни, мавжуд бўлган ва бўлиши мумкин бўлган алоҳида нарса, предмет, ҳодиса, жараёнларни ифо-далайди. Борлиқ эса фалсафий категория бўлиб, бир бутун, яхлит, бир-бири билан богланган ва бир-бирини тақозо эта-дигаи оламни ифодалайди.