Фалсафа қисқача изоҳли луғат

С. Сангинов, М. Ҳцдоятов
ВЕРИФИКАЦИЯ ТАМОЙИЛИ (лотин. уегфсайа -ҳақиқатни исботламоьО мантиқий позитивизмнинг бошлан-ғич тамойилларидан бири бўлиб, бу тамойилга кўра, олам тўғрисидаги ҳар қандай даъвонинг ҳақиқатлиги, пировард натижада уни ҳиссий маълумотлар билан таққослаб кўриш йўли билан аниқланиши лозим. В.т. асосида Вена тўгараги томонидан ифодалаб берилганидек, билиш ҳиссий тажриба доирасидан ташқарига чиқолмайди, деган ғоя ётади. Бунда тажриба маълумотлари тўғридан-тўғри верификациялашти-рувчи даъволарга мантиқий боғлаш йўли билан билвосита верификациялаштиришга келтирилади. Бу атама услубий ту-шунча бўлиб, унинг табақаланиши мантиқий эмпиризмда верификация тамойилини таърифлаган фан тили концеп-цияси билан боглиқдир. Бу тамойилга биноан, ҳар қандай илмий англанган тасдиқ, соф тажриба маълумотларини ва шунчаки айтилган фикрларни ҳақиқийлик фУ^нкД^{ияси си}~
88
Ворислик
фатида протоколли гаплар йиғиндисига йўналтирилган деб тушунилади. Замонавий адабиётларда В.т. кўп сонли мусо-бақадош назариялар ва уларни экспериментал текшириш маълумотлари ўртасидаги муносабатлар натижалари сифа-тида намоён бўлади.
И. Ҳошимова
ВИТАЛИЗМ (лотин. уИаШ — ҳаётий) — биологияда шакл-
ланган таълимот. Тирик организмларда ҳаётий фаолиятининг барча жараенларида, алоҳида номоддий омиллар (энтеле-хия, «ярагувчи куч» кабилар), Унинг ўзига хослиги ва шу туфайли нотирикликни сифат жиҳатидан фарқ қилишини бйягилаб беради.
В. унсурлари Платон (Афлотун)нинг руҳ абадийлиги ҳамда Аристотель (Арасту)нинг энтелехия ҳақидаги таълимотларига бориб тақалади. В. таълимоти тизим сифатида олмон эмбрио-лога Г. Дриш томонидан изоҳланган. В. учун жонли организмни сифат жиҳатидан ўзига хос хусусиятини мутлақлаштириш унда кимёвий ва физик қонуниятларнинг ўрнини инкор этиш, хаётий жараёнларни табиий-илмий жиҳатдан тушунтириб бе-рувчи биологик назария ва концепцияларга салбий муноса-батда бўлиш хосдир. Масалан, Дриш Дарвиннинг эволюцион назарияси ва Г. Менделнинг ирсият кондепциясига қарши чиқади.