Фалсафа қисқача изоҳли луғат

Аааксагор
шарди. Абу Муслим, Муқанна, Яъқуб ибн Лайс, Мазайра, Маҳмуд Таробий, Нажмиддин Кубро, Жалолиддин Мангу-берди, Амир Темур, Улугбек, Бобур ва бошқалар жавонмард-ларнинг ёрқин тимсоллари бўлишган. Шу тариқа, жавонмард-лик юқори табақа вакилларининг ҳам инсоний сифатларига айланиб, XV—XVI асрлардан бошлаб, тасаввуф тариқати билан бирлашиб кетди. Зеро, жавонмардлик асослари, та-мойиллари (устоз-шогирдлик муносабатлари) тасаввуф гояла-рига мувофиқ келарди. Марказий Осиёда шаклланган тасав-вуфий қарашларга жавонмардлик гоялари катга таъсир кўрсат-ган.
XIV аср охири ва XX аср бошларида туркийзабон қавм-лар орасида кенг ейилган маърифатпарварлик қаракатлари ҳам жавонмардликнинг янги тарихий шароитдаги ўзига хос кўриниши эди.
Ўзбеклардаги меҳмоннавозлик, дўст-биродарларга содиқ-лик, қариндош-уруғини қадрлаш, қийин аҳволга тушганлар-га ёрдам қўлини чўзиш, мурувват ва саховатпешалик жавон-мардлик таъсирида тарихан қарор топган, десак хато бўлмайди. Демак, альтруизмнинг шарқона кўриниши бўлган жавон-мардлик ғарбий шакллар мазмунини янада бойитади.
И. Каримов
АНАКСАГОР (милод.ав. 500—428 й.) -- қадимги юнон
(клазоменлик) файласуфи, математиги ва астрономи, тахми-нан, 30 йил давомида Афинада яшагаи. Афина фалсафа мак-табининг асосчиси, Анаксименнинг шогирди. Даҳрийликда айбланиб, қувшн қилинган (мил. ав. 431 й). Бизга маълум бўлган асари — «Табиат ҳақида» деб аталган. Анаксагор аслида астрономия ва метеорология соҳасидаги тадқиқотлари билан танилган. Қуёшнинг алангавий табиати тўғрисидаги гипотеза-ни яратган. Қуёш тутилишининг сабаби — унинг Ой томони-дан тўсиб қолиниши, Ой тутилишининг сабаби эса уни Куёш-данЕртўсиб^уришиэканлигинитушунтирибберган.Францияга метеорит тушишини олдиндан башорат қилган. Анаксагор табиатдаги жисмлар хилма-хиллигининг асосини аввал тар-тибсиз, сўнг қушилиб кетиб, алғов-далғов (хаос)ни вужудга келтирган турли хил, ўзгармас, саноқсиз кўп ва чексиз кичик унсурлар (нарсаларнинг уруғини кейинчалик гомеомериялар деб атаган) ташкил этади деб ҳисобланган.
Анаксагор бўшлиқнинг мавжудлигини инкор этиб, ки-чик ва каттанинг нисбийлигини, модданинг чексиз бўлини-ши мумкинлигини эътироф этган. Унинг фикрича, ҳеч бир нарса йўқдан бор бўлмайди ва изсиз йўқолиб кетмайди, балки мавжуд нарсанинг трансформаиияси (алмашинуви)
26