Фалсафа қисқача изоҳли луғат

Ибн Халдун
аъзоларини зўрма-зўраки, тенг ҳолатда сақлашдан иборат эмас. Барча кишиларнинг шоҳ ва султонларга айланиши ёки ҳамманинг қашшокдардан иборат бўлиши нореалдир. Бундай вазият табиий ва ижтимоий қонун-қоидаларга зиддир. Уни ҳеч қандай куч-қудрат, истак-хоҳиш ўзгартира олмайди. Ле-кин шу масалада ҳам И.С. инсонпарварлик позициясида ту-риб, «хизматкорларни ўзингга яқин тут, уларни силтаб таш-лама, уларнинг эҳтиёжлари туғрисида ғамхўрлик қил, уларга нисбатан қаҳр-ғазабли бўлма, улар билан гўё дўстинг каби муносабатда бўл, уларни бахтсизлик онларида ёлғиз қолдир-ма, чунки улар ҳам инсонлардир» — деб ёзади.
И.С.нинг табиий-илмий, фалсафий, ижтимоий-сиёсий, ахлоқий қарашлари ўз даврининг кўзгусидир. Улар Яқин ва Ўрта Шарқ фалсафий тафаккури ривожида муҳим ўрин эгал-лади.
Ибн Синонинг тиббиёт соҳасидаги шухрати фалсафа жаб-ҳасида эришган мартабасидан кам эмас, албатта. Ўрта асрлар ва ундан кейинги даврла алломанинг исми қадимги тиббиет-нинг йирик намоёндалари Гален ва Гиппократ билан ёнма-ён қуйилиши бежиз эмас. У ўзининг кўтт жилдли «Тиб қонун-лари» орқали бутун жаҳонга машхур бўлди. Бу асарда маҳал-лий халқ ҳамда юнон, хднд, эрон ва араб тиббиёти эришган улкан ютукдар умумлаштирилган ажойиб гоялар илгари су-рилган.
Ушбу асар XII асрда лотинчага таржима қилингандан сўнг бутун Европа у билан танишишга муяссар бўлди. Беш аср давомида «Тиб қонунлари» ўрта асрлар Европаси ва Шарқ тиббиётининг синалган пойдевори деб саналиб келинди. У қайта-қайта нашр қилиниши жиҳатидан Инжил билан рақо-бат қилиш даражасига етганлигини алоҳида таъкидлаш ло-зим. «Тиб қонунлари» ва тиббиётга оид унинг бошқа асарла-рида қомусий илмлар соҳибининг табиий-илмий қарашлари ўзининг ёрқин ифодасини топган.
Р. Носиров
ИБН ХАЛДУН Абдураҳмон Абу Зайд (1332-1406) -араб тарихчиси ва мутафаккири. Баъзи маълумотларга қара-ганда Ибн Халдун соҳибк,ирон Амир Темур билан илмий суҳбатлар қурган. И.Хнинг асосий асари — «Китоб ул-ибар»-нинг (1370) муқаддима қисмида унинг тарихий социологик назарияси баён этилган. Асарда ахлоқ ва бошқа ижтимоий институтларнинг кишилар турмуши билан боғликлиги таъ-кидланган. И.Х. мўътадил иқпимли мамлакатларда яшовчи аҳолига қараганда, жисмоний ва маънавий устунликка эга бўлган кўчманчилар, тарихнинг фаол кучи хисобланади, де-
143