Falsafa asoslari

329





yaratadiki, uning jozibasi insonni hayratga soladi. Yoki tabiat- dagi purviqor tog‘lar, yuksak cho‘qqilar, dengiz-u ummonlarning go‘zalligini inson takrorlashga ojiz.

Ikkinchi ko‘rinishi go‘zallik gnoseologiyasi bilan bog‘liq. Ya’ni go‘zallik ayni paytda bilishning mahsuli. Voqelikdagi har qan- day narsa-hodisaning go‘zalligi uning ishonchlilik, qiziqarlilik, haqqoniylik mezonlari bilan o‘lchanadi. Inson go‘zallikni chi- nakam his etganda, uning mohiyatini bilgandagina zavqlanadi, huzur qiladi. Zero, go‘zallikni bilish, idrok etish insonning badi- iy-estetik tafakkurini o‘stiradi.

Go‘zallikni tadqiqot doirasiga ko‘ra tabiat, jamiyat, san’at hodisasi sifatida tabiatdagi, jamiyatdagi hamda insondagi go‘zallik turlariga ajratib o‘rganish mumkin. Tabiatdagi go‘zallik - bu tabi- atdagi narsa, hodisa, jarayonlardagi uyg‘unlik, mukammallikning insonda yorqin va uzviy his-hayajon uyg‘onish jarayonidir. Bu go‘zallik inson uchun tabiatni asrash, undan bahra olishning manbayi bo‘lib, tabiatni estetik qadriyat sifatida qadrlashni taqo- zo etuvchi kuch, vosita bo‘lib xizmat qiladi. Jamiyatdagi go‘zallik - bu shaxs va jamiyat manfaatlarining uyg‘unligini ta’minlovchi adolat, insonparvarlik va tenglikka asoslangan ijtimoiy muno- sabatlar majmuyi hisoblanadi. Insondagi go‘zallik — bu undagi ma’naviy va jismoniy vujudning uyg‘unligidir.

Go‘zallik tabiat, jamiyat, inson tafakkuri mahsuli sifatida quyidagi xususiyatlarga ega:

1. 
   go‘zallik obyekiv mazmunga ega bo‘lgan subyektiv obrazlar, tasavvurlar, idroklar, tafakkurlarning hosilasidir. Go‘zallik obyek- tivlik va subyektivlikning o‘zaro mutanosibligi, uyg‘unligidir;
   
2. 
   go‘zallik — bu narsa, hodisa, voqea va jarayonlarning in- sonni ruhlantiradigan, ilhom bag‘ishlaydigan, yuksak oliyjanob maqsadlar sari yetaklaydigan, jo‘shqinlik baxsh etib jonlantiradi- gan tomonlaridir. Go‘zallik xuddi shu ma’noda jism va ruhning uyg‘unligidir. Ruhni oziqlantirib, jismni yanada ulug‘vor qiladi- gan narsa, hodisa, voqea, jarayonlarning xossasidir;
   

d) go‘zallik — bu insonning erkin faoliyatidir. Hayotda o‘z huquqini, erkini, qadrini topgan insongina go‘zaldir. Erkin ijod, mehnat bo‘lmagan joyda go‘zallik yo‘qdir;